####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00060
Uniform title: prāṇatoṣiṇī bhaktikāṇḍa
Author : rāmatoṣaṇa compiler

Description: 
Compiled by rāmatoṣaṇa bhaṭṭācārya  Originally published by kalikātā in Bengali script in the tantrasārādivividhatantrasaṃgraha


Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski .  

Revision 0 :  Feb. 18, 2009 .  

Publisher : kalikātā
Publication year : Pre-1900
Publication city : 
Publication country : India
####################################################



टित्ले पगे


|| श्रीः ||


प्राणतोषिणी

श्रीरामतोषण भट्टाचार्येण

तन्त्रशास्त्रात् संकलयय विरचिता

Vइ, ए उपाधिधारिणा पण्डितकुलपतिना

श्रीजीवानन्दविद्यासागरभट्टाअचर्ययेण प्रकाशिता |

Kअलिकातानगरे

Kअलिकातायन्त्रे मुद्रिता

१८९८ आड्


५) भक्तिकाण्ड


प्रणम्येष्टपदाम्भोजं चतुर्वर्गफलप्रदम् |

पञ्चमं भक्तिकाण्डञ्च तनोति रामतोषणः |

निर्घण्टो भक्तिकाण्डस्य पञ्चमस्याधुनोच्यते |

प्रातःकृत्यं गणेशय स्नानादि तदनन्तरम् |

तर्पणस्य विशेषस्तु फलं तस्य ततः परम् |

श्रीगणेशभूतशुद्धिमातृकान्यासनं विना |

कर्त्तव्यकर्मनिन्दा च षडङ्गन्यास एव च |

मातृकान्यासकृत्यस्य प्रकारस्तदनन्तरम् |

न्यासान्तरं ततो ध्यानं यन्त्रस्य करणं ततः |

पीठपूजादिकञ्चावाहनं पूजाक्रमस्ततः |

गन्धाष्टकं गणेशस्य पुष्पञ्च तदनन्तरम् |

धूपदीपादिभेदश्चावरणार्च्चा ततः परम् |

पुरश्चर्या गणेशस्य काम्यकर्म ततः परम् |

महालक्ष्म्यादिकानाञ्च साधनं तदनन्तरम् |

गणेशमन्त्रो यन्त्रञ्च धारणार्हमतः परम् |

आकर्षणादिकर्माणि ततो ध्यानान्तरं ततः |

कर्मभेदे वर्णभेदो बीजत्रयं गणेशितुः |

ध्यानान्तरं ततो मुद्रा पुरश्चर्यान्तरं ततः |

तीव्रादिशक्तिध्यानन्तु पीठमन्त्रस्ततः परम् |

पूजावरणपूजा चाष्टबाहुगणपार्च्चनम् |

ततो मूषिकपूजा च हरिद्रागणपोद्भवः |

गणेशोपनिषच्चैव स्तोत्रं गणपतेस्ततः |

कवचं गणनाथस्य लिपिलम्बोदरोद्भवः |

अन्यान्यपि यथास्थानं दृष्ट्वा ज्ञेयानि पण्डितैः |

इत्यादिमपरिच्छेदसमाप्तिरभिधीयते |

वाणलिङ्गं तस्य भेदस्तच्चिह्नं तत्परीक्षणम् |

वाणशब्दस्य व्युत्पत्तिर्वाणलिङ्गप्रशंसनम् |

तत्पूजनफलञ्चैव तत्स्थापनफलं ततः |

रसलिङ्गफलञ्चैव निन्द्यलिङ्गं ततः परम् |

प्. ५८८) शुभलिङ्गं वाणलिङ्गमुद्भूतिकारणं ततः |

वाणलिङ्गस्थलं वाणलिङ्गं नैकप्रकारकम् |

ध्यानं पूजा स्तवश्चैव रौद्रलिङ्गादिलक्षणम् |

शिला न मृत्स्नादिसम्भूतलिङ्गार्चनफलं ततः |

धात्वाद्यद्भूतलिङ्गस्य संस्कारस्तदनन्तरम् |

सशक्तिकलिङ्गपूजाफलं तत्तत्प्रमाणकम् |

विप्रादिभेदे मृत्स्नायाः फलं स्थूलं शिलादिजम् |

फलदं पञ्चसूत्रादिलिङ्गव्यत्पत्तिरेव च |

लिङ्गमाहात्म्यपूजादिफले च तदनन्तरम् |

रसलिङ्गस्य माहात्म्यं तल्लिङ्गनिर्मितिस्ततः |

लिङ्गोत्पत्तिर्वैष्णवादेर्लिङ्गपूजाधिकारिता |

तदकाणनिन्दादौ 
शिवलिङ्गोत्पत्तिर्वैष्णवादेर्लिङ्गपूजाधिकारिता |

तदकरणनिन्दादौ शिवलिङ्गार्चनाविधिः |

लिङ्गस्य स्थापनफलं काम्यपूजा ततः परम् |

इति छेदो द्वितीयस्य समाप्तिरभिधीयते |

तीर्थादिमृत्तिका ग्राह्या शिवनिर्माणकर्मणि |

नदी क्षुद्रलक्षणाञ्च लिङ्गनिर्मीतरेव च |

मृत्तिकाहकरणे मन्त्रो मन्त्राज्ञाने च निन्दनम् |

निर्माणमन्त्रस्तत्प्रमाणं प्रतिष्ठान्यास एव च |

प्राणायामस्ततो ध्यानमावाहनमतः परम् |

मन्त्रः षडक्षरः पूजाष्टमूर्तिपूजनं ततः |

जपः समर्पणं तस्य मुखवाद्यं ततो नतिः |

विसर्जनं ततः पूजा सूत्रञ्च तदनन्तरम् |

ततश्च पूजकस्थानं दोषा न्यूनाधिकेन च |

सर्वाग्रतो लिङ्गपूजान्यथा दोषस्तनन्तरम् |

पुष्पदानञ्चैव ततः पुष्पमाहात्म्यमेव च |

विजयापत्रमाहात्म्यं काम्यलिङ्गार्चनाक्रमः |

प्रत्यहं लिङ्गपूजा च लिङ्गार्पितफलं ततः |

रिष्टशान्तिशान्तिरेकदिनकृतलिङ्गार्चनाफलम् |

सार्वकामिकपूजा चाग्राह्यं लिङ्गार्पितं ततः |

तात्कारणञ्च पात्रस्थं भक्ष्यं नैवेद्यमुत्तमम् |

शिवस्वग्रहणे दोषस्तत्प्रायश्चित्तमेव च |

वाणलिङ्गार्पितं ग्राह्यं स्वयम्भाद्यर्पितं तथा |

निर्माल्यद्रव्यनिर्णीतिस्तथार्षादिष्वपि स्मृतम् |

ततः पाशुपतास्त्रञ्च लिङ्गस्तोत्रं ततः परम् |

शिवस्य कवचं विल्ववृक्षादिमहिमा ततः |

रुद्राक्षमहिमा संवित् प्रकरणं तदनन्तरम् |

प्. ५८९) तृतीयच्छेदसम्पूर्त्तिरिति निर्णीयवेमया |

शालग्रामशिलोत्पत्तिनिदानं चक्रकारणम् |

अनुद्योगविष्णुशिलालाभोत्तमफलं ततः |

स्निग्धादिगुणदोषाश्च सकामे दोषनिर्णयः |

शालग्रामार्च्चनफलं चक्रद्वादशकोद्भवम् |

फलञ्च चक्रसंख्याभिः शालग्रामनिरूपणम् |

शालग्रामस्थितिफलं तत्प्रभेदस्ततः परम् |

विप्रादिभेदे चक्रस्य विशेषस्तदनन्तरम् |

संस्पर्शार्चानिषेधस्तु राजन्यादेर्निरूपितः |

भोजनस्य च निदापि शालग्रामार्च्चनं विना |

चक्रद्वयं तथा लिङ्गद्वयं नार्च्यं गृहे क्वचित् |

द्वादशादिचक्रपूजाफलं चक्रस्य विक्रये |

दोषस्तु न स्यात् चक्रार्चफलञ्च तदनन्तरम् |

गण्डकीद्वारकाचक्रसङ्गमस्य फलं ततः |

शालग्रामे विष्णुपूजाफलं ज्ञेयं ततः परम् |

परिच्छेदचतुर्थस्य समाप्तिरीरिता |

द्वारकाचक्रचिह्नानि तन्माहात्म्यं ततः परम् |

तस्य वर्णविशेषेण शुभाशुभफलं ततः |

निन्दा शिलाचक्रभेदे नामभेदस्ततः परम् |

जीर्णोद्धारादिकर्माणि शालग्रामशिलार्च्चनात् |

ततश्च षट्पदीस्तोत्रं प्रणामः प्रार्थना ततः |

चरणामृतपानञ्च शिरसा तस्य धारणम् |

अपीत्वा मूर्ध्निधर्त्तुश्च निन्दा विप्राङ्घ्रिवारिणः |

पादं नैवेद्यदानस्य मन्त्रश्चार्च्चनसूत्रकम् |

षोडशोपचारमन्त्राः काम्यकर्म्म ततः परम् |

श्रीविष्णुनाममाहात्म्यं शतनाम ततः परम् |

विष्णपूजा काष्ठपात्रादिषु दोषावहा ततः |

स्वर्णादिपात्रे पूजातिफलदा तदनन्तरम् |

पुरुषसूक्तमाहात्म्यं स्नानत्र्यफलं ततः |

उद्वर्त्तनस्नानफलं फलं शङ्खे शुभाशुभम् |

त्रिपदीलक्षणञ्चैव तुलसीमहिमादि च |

मालाधारणमप्युक्तं वैष्णवस्य प्रशंसनम् |

दशावतारतिथ्यादिपरिच्छेदोऽत्र पञ्चमः ||

महाविद्यानिर्णयश्च तासां माहात्म्यकीर्त्तनम् |

महाविद्याप्रभृतीनां भैरवस्तदनन्तरम् |

महारात्र्यादिनिर्णीतिर्विद्योत्पत्तिस्ततः परम् |

प्. ५९०) महाकालीस्वरूपञ्चालीढादिकीर्तनं तपः |

कालीमन्त्रप्रशंसा चाद्यानिन्दादोष एव च |

कालीमन्त्रद्वयञ्चैव ताभ्यां शान्त्यादिरेव च |

मन्त्रद्वयफलञ्चैव ऋष्यादिन्यास एव च |

संयमादितन्त्रकर्म गुरुणा कृत्यमेव च |

तत्पुत्राद्यैः स्वयं वापि नान्यद्वारा कदाचन |

गुरुणा कृततन्त्रोक्तकर्मणः फलनिर्णयः |

गुरुपत्न्याः कृते कर्मण्यत्र होमो न विद्यते |

पुरोहितेन विहितेन विहिते तस्मिन् कर्मणि निन्दनम् |

जनस्य सन्निधौ पूजानिषेधः परिकीर्तितः |

अथवा वुष्णुतन्त्रोक्तपूजा तत्र विधीयते |

इष्टदेवं विनान्यत्र भक्तिर्निन्दा तथैव च |

पूजा च त्रिविधा वाह्यपूजाफलमतः परम् |

पूजासूत्रं ततः सङ्क्षेपपूजासूत्रमेव च |

नित्यपूजाविधानञ्च मन्त्रद्वयपुरस्क्रिया |

शतनामस्तुतिश्चैव महाविद्यास्तवस्ततः |

महाविद्या कवचञ्च कालीकवचमेव च |

शाक्तप्रशंसा विप्राणां शाक्तत्वकारणं ततः |

शक्त्युपासकभर्त्यस्यान्योपासननिषेधनम् |

अन्यान्यपि यथास्थानं ज्ञातव्यानि मनीषिभिः |

इति षष्ठपरिच्छेदसमाप्तिरभिधीयते |

एकवर्षादिभेदेन कुमारीनामनिर्णयः |

विशेषस्तत्र तत्रापि नानातन्त्रानुसारतः |

कुमारीपूजनस्थानफलं तत्कालनिर्णयः |

तस्याः पुष्पादिदानस्य भोजनस्यापि यत् फलम् |

पूजास्थानञ्च तत्पश्चात् कुमारीपूजने मनुः |

पूजाक्रमः कुमारीणां प्रणामस्तदनन्तरम् |

दक्षिणादिप्रदानञ्च कन्योद्वाअफलं ततः |

विवाहनाफलञ्चैव तन्मन्त्रस्य पुरस्क्रिया |

कुमारिकापूजनस्य प्रयोगस्तदनन्तरम् |

कुमारीस्तवराजश्च कुमारीकवचं ततः |

ब्राह्मणस्य प्रशंसा चाध्यापकवृत्तिजं फलम् |

ब्रह्मशापफलं तीर्थयात्रा च तदनन्तरम् |

दिग्विशेषे च यात्रायां निषिद्धमासनिर्णयः |

योगिनीनिर्णयश्चैव तिथियोगविशेषयोः |

योगे यात्रानिषेधश्च तिथ्यर्क्षयोगतस्तथा |

प्. ५९१) निषेधो जन्ममासादेरूषादिनिर्णयस्ततः |

दिग्विशेषे च यात्रा तु दिग्विशेषमुखस्य च |

तत्रापि यात्रिकद्रव्यविशेषनिर्णयस्ततः |

गयाया निर्णयश्चैव प्रेतशिलानिरूपणम् |

गोलादिलिङ्गनिर्णीतिः स्वपिण्डदानमेव च |

आगस्त्ये तत्फलञ्चैव स्वकृत्यकालनिर्णयः |

तत्र नास्ति च कालस्य नियमः श्राद्धकर्मणि |

विषुवश्राद्धकरणे निरामिषनिषेधनम् |

आमश्राद्धे त्वाममांसनिषेधश्च ततः परम् |

कृते च सामिषश्राद्धे निन्दा निरामिषाशने |

वर्षश्राद्धादिषु तथामिषदानविनिर्णयः |

कृते निरामिशश्राद्धे दोषस्त्वामिषभोजने |

शुद्रनिमन्त्रणे विप्रभुक्तिनिन्दा ततः परम् |

श्राद्धे देयं तथा मांसं तत्फलञ्च ततः परम् |

वर्ज्यं मांसं तथा देया मत्स्या वर्ज्यास्तथैव च |

धूपपक्वकदल्यादिनिषेधस्तदनन्तरम् |

श्राद्धे पात्रविशेषान्नैस्तृप्तिकालनिरूपणम् |

निमन्त्रणापक्रान्तौ च काशीमाहात्म्यमेव च |

इति सप्तमविच्छेदसमाप्तिः कथिता मया ||

इदं सप्तभिर्विस्तृतं भक्तिकाण्डं परिच्छेदरूपैः फलैः 
संयुतञ्च |

यदर्थं सुरामानवाः किन्नराद्यास्तपश्चेरुरुग्रं 
गलत्पर्णभोगैः |

आदेष्ट्टत्वरया न काण्डमतुलं भीमांसितं यन्मया धीरा 
! नोपहसन्तु तेन परविघ्नस्येदृशी दुर्गतिः |

पश्यन्त्वे 
कमनीहमीशमसकृन्मायागुणैर्दुस्त्यजैर्नानारूपधरंविभ्
उं त्वमहमित्याविष्टचित्तं सदा ||

अथ गणेशप्रकरणम् ||

कुलमूलावतारकल्पसूत्रटीकाधृतद्वितीयकाण्डीयगणेश-
विमर्षिण्याम् ||

ब्राह्म्ये मुहूर्ते उत्थाय शिरसि श्वेतपङ्कजे |

श्वेतवर्णं मुखासीनं वरदाभयपाणिकम् |

द्विनेत्रं शान्तवदनं स्मृत्वा निजगुरुं पुनः |

प्रणिपत्य यथान्यायं वहिर्निर्गत्य साधकः |

विहितावश्यकं शौचमाचामं दन्तधावनम् |

मुखप्रक्षालनादीनि कृत्वा स्नानं समाचरेत् |

हृन्मन्त्राङ्कुशमन्त्राभ्यां तीर्थं सवितृमण्डलात् |

आवाह्याम्भसि संयोज्य सोमसूर्याग्निमण्डलम् |

प्. ५९२) सञ्चिन्त्य मन्त्री तन्मध्ये निमज्ज्य सुसमाहितः |

मूलमन्त्रं समारभ्य मनसा च त्रिवारकम् |

समुत्थाय समाचान्तः सडङ्गीकृतविग्रहः |

आत्मानं मूलमन्त्रेण मुद्रया कलसाख्यया |

सप्तकृत्वोऽभिषिच्याथ मनुनामन्त्रितं जलम् |

पीत्वाचम्याथ विमले वाससी परिधाय च |

पुनराचम्य विन्यस्य षडङ्गमपि पूर्ववत् |

वामहस्ते गृहीताधो गलितोदकविन्दुभिः |

सप्तधा प्रोक्षणं कुर्यान्मूलमन्त्रं समुच्चरन् |

अवशिष्टोदकं दक्षहस्ते कृत्वा तु मन्त्रितम् |

दिनेशायोत्क्षिपेत्तिष्ठन् गायत्र्यार्घ्याञ्जलित्रयम् |

तथा |

सर्वाभीष्टप्रदं वक्ष्ये चतुरावृत्तितर्पणम् |

एकान्ते विजनेऽरण्ये सर्वोपद्रववर्जिते |

कृतस्नानादिको मन्त्री पूर्ववन्न्याससंयुतः |

तडागमध्ये सञ्चिन्त्य पुष्पितं नलिनीवनम् |

तस्य मध्ये महापद्मं तरुणादित्यसन्निभम् |

समुन्नतं सुगन्धाढ्यं रमणीयं मनोहरम् |

सद्यो विकसितं ध्यायेदथवा निर्मलौघवान् |

यथावित्तानुसारेण सौवर्णादिशरावकम् |

पृथुलं सुविशालास्यं नूतनं मृण्मयन्तु वा |

भद्रासनन्तु संस्थाप्य नदीनदतडागजैः |

शुद्धोदकैः समापूर्य तत्र वा कमलं स्मरेत् |

रौप्यसोपानपङ्क्त्या तु आत्मानं गणनायकम् |

विनिश्चित्य समागम्य तदम्भोरुहमध्यतः |

उपविष्टं गणेशानं सर्वाभरणसंयुतम् |

प्रकरैर्गन्धकुसुमैः समभ्यर्च्य च पूर्ववत् ||

साध्यमूर्द्धनि नासाग्रे निधायामृतधारया |

तच्छरीरं सुसञ्चिन्त्य ध्यात्वा गणपमस्तके |

चन्द्रचन्दनकाश्मीरकस्तूरीलोलितैर्जलैः |

प्रथमं मूलमन्त्रेण चतुर्वारं प्रतर्प्य च |

मिथुनं षडगणेशञ्च शङ्खपद्मनिधी अपि |

स्वस्ववीजादिकैर्युग्मैः स्वाहान्तैश्च चतुश्चतुः |

मूलमन्त्रं चतुर्वारपूर्वकं तर्पयेत् सुधीः |

सम्भूयाष्टोत्तरशतं कनिष्ठोऽयं मतः क्रमः |

यद्वाष्टवारं मूलेन तर्पयित्वा विशेषवित् |

श्रीत्यादीनि युग्मानि निध्यन्तानि पृथक् पृथक् |

प्. ५९३) विभज्य चतुरावृत्त्या मूलपूर्वं प्रतर्पयेत् |

एवं मध्यक्रमोऽयं स्याद् द्विशतं षोडशोत्तरम् |

अथवा मूलमन्त्रेण विंशद्वारं प्रतर्प्य च |

पूर्वं मन्त्राक्षरैर्व्यस्तैः स्वाहान्तैश्च चतुश्चतुः |

मूलमन्त्रचतुर्वारं पूर्ववत् सम्प्रतर्प्य च |

मिथुनादीष्टतः पश्चात् पूर्ववत् सम्प्रतर्पयेत् |

भवेत् सम्भूय सचतुश्चत्वारिंशच्चतुःशतम् |

ज्येष्ठक्रमोऽयं सम्प्रोक्तस्तत्त्वज्ञैस्तन्त्रवेदिभिः |

इत्थं सुधामयजलैरभिषिच्य कलेवरम् |

देवं पुनश्च सन्तोष्य गन्धाद्यैर्देशकालवित् |

सर्वाभीष्टतमं प्रार्थ्य नमस्कृत्य समुद्वसेत् |

एवं योऽनुदिनं मन्त्री दिनादौ सम्प्रतर्पयेत् |

मण्डलात् सकलाभीष्टं निर्विघ्नं लभते ध्रुवम् ||

शारदातिलके त्रयोदशपटलेऽपि ||

तर्पयेत् सलिलैः शुद्धैर्दिनेशं गणनायकम् |

चतुश्चत्वारिंशताढ्यं चतुःशतमतन्द्रितः |

प्राप्नुयान्मण्डलादर्वाक् अभीष्टमधिकं नरः |

तर्पणे तु सर्वमन्त्राणामयं विशेषः |

क्रीडन् हेममयोदयाद्रिशिखरे स्थित्वावतीर्णः क्षुधां 
सोपानेषु समेत्य रुक्मकलितेष्वब्जादिभैक्ष्यं बहु |

भुक्त्वा प्रीतमना यथापुरमसौ सम्पूजितो विघ्नपः 
कुर्यादित्युषसि स्मृतः शशिकलाक्लामांस्तथा तर्पितः |

तर्पणे तु गं गणेशं तर्पयामीति प्रयोगः |

क्रमाच्चतुःशतमिति प्रतितिथिद्रव्यचतुष्टयेन तावान् होमः |

अनावृष्टौ भये घोरे राजचौराद्युपद्रवे |

महाहवे विवादे च महादारिद्र्यसङ्कटे |

विवाहादिषु सर्वेषु कामेषु च विशेषतः |

एवं प्रतर्पणं कुर्यान्मानसैश्च प्रसन्नधीः |

श्रीगणेशप्रभावेण सर्वं सिद्ध्यति लीलया |

अनाकुलमना मन्त्री भावयेदिक्षुसागरम् |

तन्मध्ये विद्रुमद्वीपं तरुणादित्यसन्निभम् |

तस्य मध्ये महादिव्यजाम्बूनदमयं स्थलम् |

तस्योर्द्ध्वं कल्पकोद्याने विशालमणिभूतलम् |

समयानिलसंसेव्यं ज्योत्स्नाकालातपारुणम् |

तन्मध्ये मण्डपं दिव्यं मणिस्तम्भविराजितम् |

प्. ५९४) सान्द्रसिन्दूरपङ्केन समालिप्तं मनोहरम् |

मुक्तामणिवितानाढ्यं पुष्पमालाविराजितम् |

घण्टाध्वजपतकाभिरुज्ज्वलं सुमनोहरम् |

इत्थं सञ्चिन्त्य तन्मध्ये सुरसङ्घैः सुपूजितम् |

वसन्ताद्यृतुभिः षड्भिः मेवितं युगपत् सदा |

मणिरत्नप्रबालाढ्यं फलप्रसवपल्लवैः |

शोभितं सर्वफलदं महाकल्पतरुं स्मरेत् |

तत्र कल्पतरोर्मूले नवरत्नैः समं महत् |

सिंहासनञ्च तन्मध्ये लसत्षट्कोणकर्णिकम् |

अम्भोरुहं लिपिरियं भावयेन्मन्त्रवित्तमः |

भूतशुद्धिप्रकरणम् ||

अथातः संप्रवक्ष्यामि भूतशुद्धिं यथाविधि |

ध्वजमूलगुदाधस्ताद् दक्षपादाङ्घ्रिपार्ष्णिना |

ऋजुकायशिरोग्रीवः संयतेन्द्रियमानसः |

अङ्कसंलग्नपाणिश्च नासाग्रन्यस्तलोचनः |

पूर्णस्वदेहशुषिरमापादाङ्गुष्ठमस्तकम् |

सञ्चिन्य व्यापिनीं शक्तिं शरीरान्तरवाह्यतः |

साहङ्कारमनोजीवप्राणान् संयम्य पूर्वकान् |

गुरूपदिष्टमार्गेण मूलाधारान्नयेत् सुधीः |

उत्थाप्य कुण्डलीशक्तिमात्मानञ्च तया सह |

एकीकृत्यास्त्रमन्त्रेण ग्रन्थिविद्रावणक्रमात् |

हंसेन कुम्भकोद्द्वातपरानन्दोऽर्द्धमर्च्चयेत् ||

सौषुम्नमध्यमार्गेण जीवात्मानमनन्यधीः |

उत्तमाङ्गात्तमानीय द्वादशान्तर्गते शिवे ! |

नियोज्य तत्त्ववर्णांश्च विलीनान् परिभाव्य च |

नाभौ सविन्दुकं धूम्रं वह्निबीजं विचिन्त्य च |

कलेवरञ्च हंसेन शोषयेच्चण्डवायुना |

उद्घातपञ्चकेनाथ हृदयाम्बुसरोंरुहे |

षट्कोणे नरसिंहार्णज्वालामालासमाकुलम् |

सञ्चिन्त्योपधनं मूल्यमकल्मषमनामयम् |

तद्वीजज्वालया दग्ध्वा भस्मीभूतं विभाव्य च |

तद्भस्मकूटमखिलं वह्निबीजोत्थवायुना |

विक्रीर्य संयतः पश्चाद् द्वादशार्णं चिदन्तरे |

शिवशक्तिसमुद्भूतैस्तत्त्वाद्यैः सृष्टिमार्गतः |

कलेवरं समुत्पाद्य तेजोरूपं महामयम् |

प्. ५९५) चिच्चन्द्रबीजमध्यस्थं जलबीजमनुस्मरेत् |

तदुद्भूतामृताम्भोधौ चिन्तयेद्वुद्बुदं महत् |

ततो वुद्बुदमध्यस्थं ब्रह्माण्डं समनुस्मरेत् |

तस्मिन् विश्वं ततो देवीं ध्यात्वा तद्धृदयाम्बुजे |

सोऽहंधियात्मचैतन्यं समनीय चिदम्बरात् |

ततः सुस्थिरमात्मानं भूबीजेन विचिन्तयेत् |

स वाह्याभ्यन्तरं देहं संप्लाव्यं सुधया पुनः |

स्वस्थानमागतां शक्तिं भावयेन्मनसा सुधीः |

एवं कृत्वा भूतशुद्धिं पुनर्न्यासं समाचरेत् ||

मातृकान्यासोऽपि तत्रैव ||

जपादौ सर्वमन्त्राणां विन्यासेन लिपेर्विना |

कृतन्तु निष्फलं विद्यात् तस्मात् पूर्वां लिपिं न्यसेत् |

षण्डवर्यैर्विसर्गाद्यैराद्यैर्द्वादशभिः स्वरैः |

पुटितैः कादिषड्वर्गैर्मन्त्री कुर्यात् षडङ्गकम् |

केशान्ते मुखवृत्ते च चक्षुषोः श्रवणद्वये |

नासागण्डौष्ठदन्तानां द्वन्द्वे मूर्द्ध्वास्ययोः स्वरान् |

वर्णान् पञ्च चवर्गाणां बाह्वोश्चरणसन्धिषु |

पार्श्वयोः पृष्ठतो नाभौ हृदये च क्रमान्न्यसेत् |

यादिवर्गान् धातुप्राणेष्वात्मकेनात्मनः क्रमात् |

न्यस्यैवं मातृकां पश्चादित्येवं न्यासमाचरेत् |

न्यस्यैवं मातृकां पश्चान्मूलमन्त्रेण पञ्चधा |

स्थानेषु वक्ष्यमाणेषु विन्यसेत् प्रयतात्मवान् |

मूर्द्धास्यहृद्गुह्यपादहृत्सु बीजानि षट् क्रमात् |

विन्यस्य व्यापयेच्छिष्टान् मन्त्रार्णान् सर्वविग्रहे |

शिरोललाटदृग्वक्त्रचूडाजिह्वासु विन्यसेत् |

षड्बीजानि मुखे शिष्टेर्मन्त्राणैः सर्वविग्रहे |

शिरोभ्रूममध्ययोः श्रोत्रे नेत्रनासायुगेष्वपि |

वक्त्रे करपदद्वन्द्वंलसत्सन्धिचतुष्टये |

कर्पूरे हृदयाम्भोजे मन्त्रार्णैर्व्यापकं तनौ |

शिरोवक्त्रहृदम्भोजगुह्यपत्स्वपि पञ्चकम् |

मिथुनानां न्यसेत् स्वीयैः स्वबीजैर्नामभिः पृथक् |

अखिलागमतत्त्वज्ञैरीशानशिवदेशिकैः |

पञ्चमं मिथुनं प्रोक्तं षष्ठञ्च कमलात्मकम् |

अथ मूलषडङ्गानि विन्यसेदुक्तमानतः |

प्. ५९६) बीजषट्कैश्चागमाद्यैर्वह्नेर्जातिसमन्वितैः |

अङ्गुष्ठादिकनिष्ठान्तमुत्पत्तिर्ब्रह्मचारिणाम् |

मध्यादितर्जन्यवधि गृहस्थानां स्थितिर्भवेत् |

अङ्गुष्ठान्तं कनिष्ठादि यतीनां संहृतिर्भवेत् |

आश्रमानुगुणं मन्त्री करयोरुभयोरपि |

अङ्गुलीषु च साग्रेषु तलयोरपि पृष्ठयोः |

न्यस्य हृदादिमुद्राभिर्हृदयादिषु विन्यसेत् |

तथा |

मूर्द्ध्नि नेत्रे च जिह्वायां हृन्नाभिशिरजानुषु |

विनायकादिविघ्नेशान् चरणाग्रे च विन्यसेत् |

विनायको विरूपाक्षः क्रूरकर्मापराजितः |

चण्डवेगो हयग्रीवः करालश्चण्डविक्रमः |

तथा |

सकण्ठांशेषु तेष्वेव विन्यसेत् साधकोत्तमः |

विघ्नो विनायको वीरः शूरो वदन एव च |

गजवक्त्रस्ततः पश्चादेकदन्तस्ततः परम् |

लम्बोदरः क्षिप्रसंज्ञो महागणप एव च |

ब्रह्माण्याद्यास्तथा मातॄरसिताङ्गादिभैरवान् |

शक्तिबीजादिकांश्चाष्टौ निजस्थानेषु विन्यसेत् |

भालदोःस्तनपार्श्वेषु जठरे दक्षपार्श्वके |

दक्षकण्ठापरगले हृदयेषु यथाक्रमम् |

एवं न्यासं विनिर्वर्त्त्य ध्यानं कुर्यात् समाहितः |

सिद्धिलक्ष्मीसमाश्लिष्टपार्श्वमर्द्धेन्दुशेखरम् |

आरक्तवर्णं मातुलुङ्गगदापुण्ड्रेक्षुकार्मुकम् |

शूलं सुदर्शनं शङ्खं नीलोत्पलं धान्यमञ्जरीम् |

निजदन्ता रत्नघण्टा परिन्द्रपाण्येकादशकम् |

प्रभिन्नकटमानन्दपूर्णमशेषध्वं सकरं विघ्नेश्वरं 
दशभुजं ध्यायेदिति केचित् |

अथ ध्यानं प्रवक्ष्यामि व्याप्तिसंसारदेहतः |

क्ष्मापदं खतनुत्रये जठरं पवनाक्षरम् |

रवीन्दुवह्निनयनं दशाशाश्रवणद्वयम् |

प्रधानशीर्षं भूतेशं बुद्धीन्द्रियविचेष्टितम् |

अनादिनिधनं दिव्यं तेजोराशिमनामयम् |

ध्यायेद्देवं गणेशानं सच्चिदानन्दविग्रहम् |

एवं व्याप्तिं समाख्याय साकारं ध्यानमुच्यते |

अनाकुलमना मन्त्री भावयेदिक्षुसागरम् |

तत्र मध्ये समासीनं गजवक्त्रं त्रिलोचनम् |

प्. ५९७) एकदन्तं दशभुजं कम्ब ग्रीवं महोदरम् |

पद्मस्थदक्षचरणलम्बिमध्यपदाम्बुजम् |

तरुणादित्यसङ्काशं पीताम्बरसमावृतम् |

सन्ध्यारुणकपर्दान्तसौवर्णाभरणान्वितम् |

शशाङ्कार्द्धकृतोत्तंसंनागयज्ञोपवीतिनम् |

रत्नौघहारोल्लसितविशालवरवक्षसम् |

मणिमुक्ताप्रबालाट्यं कटिसूत्रपरिष्कृतम् |

किङ्किणीमालया बद्धवामजङ्घाविराजितम् |

दक्षाधो हस्तमारभ्य धारया लम्बमानया |

गदाशूलवर्त्तिकद्रुविषाणान् दक्षिणैर्भुजैः |

शाल्यग्रपाशचक्रेक्षुचयसंबीजपूरकान् |

बीजपूरगदामिक्षुचापशूलसुदर्शनान् |

अब्जपाशोपलव्रीहिविषाणानपरे विदुः |

वामेऽङ्गधरमञ्जीरविलसच्चरणाम्बुजम् |

वामाङ्गसंस्थया शक्त्या सर्वालङ्कारयुक्तया |

अम्भोजकरयाश्लिष्टं सर्वैश्वर्यमुखप्रदम् |

लीलया रत्नकलसं पुष्कराग्रे निधाय च |

परितः साधकं शश्वद्वर्षन्तं रत्नवर्षणैः |

प्रोच्छलत्कर्णतालेन मदलोलुपषट्पदान् |

निर्वासयन्तं सततं देवासुरनिषेवितम् |

वीरनादोद्धतोद्गीतैः स्तोत्रैः सम्पूर्णमानसः |

देवं महागणेशानं ध्यात्वा साधकपुङ्गव इति |

अस्य यन्त्रकरणमपि तत्रैव ||

कुसोदेनाम्बुकस्तूरीचन्द्रचन्दनकुङ्कुमैः |

आलिख्य हेमसूच्या वा दूर्वाकाण्डेन वा लिखेत् |

पद्मं संलिख्य मतिमान् समरेखं सुशोभनम् |

स्थापयेत् कनके पीठे तदभावे विचक्षणः |

श्रीपर्णोसम्भवे वाथ चतुरस्रे सुनिर्मिते |

पूर्वं स्ववामेतरयोरिष्ट्वा गुरुगणेश्वरौ |

तयोराज्ञां समासाद्य पीठपूजामुपक्रमेत् |

आधारशक्तिं चानन्तं कूर्मवत् पृथिवीं क्रमात् |

उपर्युपरि सम्पूज्य पश्चाद्दिक्ष्वन्तरादिभिः |

सिंहासनन्तु मनुभिः पूजयेच्च यथाक्रमम् |

आधारशक्तिरासीना शुक्लाभरणभूषिता |

ध्यातव्या धवलप्रेक्ष्या लोकान् धत्ते शिवाज्ञया |

तत्त्वैर्धरादिविद्यान्तैर्द्वात्रिंशत्संख्यकैरिह |

पीठाकारै ह्यनन्तः स्यादनन्तासनमीरितम् ||

तथा |

धर्मं ज्ञानञ्च वैराग्यमैश्वर्यञ्च चतुष्टयम् |

प्. ५९८) एतत् सिंहासनपदे चतुष्टयमिति 
कल्पसूत्रटीकाव्याख्यानम् |

पीठाग्नेयादिपादेषु चतुर्ष्वपि यथाक्रमम् |

अधर्मादिचतुष्कञ्च पूर्वाद्याशाचतुष्टये |

धर्मं रक्तं वृषाकारं सिंहं ज्ञानञ्च मेचकम् |

भूताकारन्तु वैराग्यमैश्वर्यं सितमैन्दवम् |

ईशाः स्युः कनकमणिपीठे धर्मादयः क्रमात् |

तथा |

सत्त्वं रजस्तमश्चैव तत्पीठकमलोपरि |

मायाञ्च शूलिकाकारां विद्यां प्रच्छदरूपिणीम् |

उपर्युपरि सम्पूज्यमानन्दं लिपिपङ्कजम् |

तन्मध्ये पूजयेन्मन्त्री तदूर्ध्वे मण्डलत्रयम् |

दलेऽर्कमण्डल पश्चात् केशरे सोममण्डलम् |

कर्णिकायां ततः पश्चात् पूज्यं वह्नेश्च मण्डलम् |

प्रणवावयवार्णाद्यैरर्च्चयेन्नामभिः क्रमात् |

ब्रह्मविष्ण्वीश्वरा भाव्याः क्रमशो मण्डलत्रये |

आत्मानमन्तरात्मानमुपर्युपरि पूजयेत् |

पीठशक्तीः केशरेषु मध्ये प्रागादितः क्रमात् |

पाशाङ्कुशकरा ध्येया नवकुङ्कुमसन्निभाः |

तीव्राद्याः पूजनीयाः स्युः शक्तयो मणिभूषणाः |

तीव्रा च ज्वालिनी नन्दा भोगदा कामवर्द्धिनी |

उग्रतेजोवती सत्या नवमी विघ्ननाशिनी |

सर्वशक्तिपदं चोक्त्वा कमलापदमुच्चरेत् |

सनायेति नमोऽभ्यर्च्य गन्धपुष्पाक्षतैः शुभैः |

समाप्तिपीठं तन्मध्ये मन्त्री पूर्वत्रयं क्षिपेत् |

ततः पूरकयोगेण मूलं संयोज्य मानसम् |

तत्रस्थजीवचैतन्यमुन्नीय हृदयाम्बुजे |

पूर्वोक्तविधिनोपेतमिच्छया श्रीगणेश्वरम् |

सर्वोपचारैराराध्य प्रसन्नं पुरुषं पुनः |

स्वतेजोरूपतां नीत्वा तत्तेजः संयतेन्द्रियः |

मन्त्रकाण्डं समुन्नीय तत्र पाण्डरपङ्कजे |

तेजस्तत्त्वं सुमञ्चिन्त्य मन्त्री निश्चलमानसः |

कोदण्डस्थानमानीय पुष्पपूर्णकराम्बुजौ |

निःसार्य प्रवहन्नाड्या पूजिते पीठपङ्कजे |

मध्ये मूर्तिञ्च गायत्र्या विद्या देहं तदन्तरे |

बीजेन परचैतन्यतन्मूर्त्तिं हृदयाम्बुजे |

महागाणपतीत्युक्त्वा मूर्त्तये नम इत्यर्थः |

गणेशमावाहयामि विद्या देहञ्च मूलतः |

प्. ५९९) तथैव परचैतन्यं मन्त्रज्ञः साधकोत्तमः |

श्रीदेशिकोक्तमार्गेण सम्यगावाहयेत् सुधीः |

तत्त्ववर्णान्न्यसेन्मूर्तौ विद्यादेहे ततः परम् |

न्यासं सर्वं प्रविन्यस्य प्राग्वद्ध्यात्वा समर्चयेत् |

तत्र चैतन्यमापाद्य पञ्च मुद्राः प्रदर्शयेत् || 

तद्यथा ||

स्थापनं सन्निधानञ्च सन्निरोधावगुण्ठने |

अमृतीकरणं पश्चादेता मुद्राः प्रकीर्तिताः |

सर्वज्ञता च हृदये ततस्तृप्तिः शिवे पुनः |

अनादिबोधञ्च शिखा शस्त्रं चानन्तशक्तितः |

एतैर्जातियुतैरङ्गैरुपदेशविधानतः |

हृदयादिषु विन्यस्य मूलेन व्यापकं न्यसेत् |

गणेशमुद्राः सन्दर्श्य परिपूर्णं गणेश्वरम् |

ध्यात्वा पुष्पाञ्जलिं कुर्वन् विज्ञाप्य स्वागतं पुनः |

पाद्यादीनुपचारांश्च मन्त्री सम्यक् समाचरेत् |

आसनं स्वागतञ्चार्घ्यं पाद्यमाचमनीयकम् |

मधुवर्काचमनस्नानवसनाभरणान्यपि |

सुगन्धिसुमनोधूपदीपनैवेद्यवन्दनम् |

प्रयोजयेद् गणेशाय उपचारांस्तु षोडश |

पाद्यादयो नैवेद्यान्ता उपचारा दश क्रमात् |

गन्धादयोनैवेद्यान्ता पूजा पञ्चोपचारिका |

सपर्या त्रिविधा प्रोक्ता तासामेकां समाचरेत् |

गन्धपुष्पाक्षतयवकुशाग्रतिसर्षपाः |

दूर्वा चेति क्रमादर्घ्यं द्रव्याष्टकमुदीरितम् |

पाद्यं श्यामाकदूर्वाब्जविष्णुक्रान्ताभिरुच्यते |

जातीलवङ्गकक्कोलैर्युतमाचमनीयकम् |

मधुपर्कञ्च सक्षौद्रं घृतं दधि समीरितम् |

शुद्धाभिरद्भिर्विहितं पुनराचमनीयकम् |

चन्दनागुरुकर्पूरकाश्मीरकपिरोचना |

जठामांसौ च चोरश्च एतद् गन्धाष्टकं स्मृतम् |

चन्दनागुरुकर्पूरपङैर्गन्ध इहोच्यते |

करवीरोत्पलद्वन्द्वविजयाकुसुमानि च |

पुन्नागनागचम्पानि कुन्दमन्दारकाणि च |

बन्धुजीवजवानुश्रीरमानिम्बकुरण्टकैः |

पाटलाशोकमदनजातिकुञ्जापराजितैः |

नन्ध्यावर्त्तादिपूर्वाणि ह्यद्यान्यन्यानि यानि च |

आगमोक्तानि पुष्पाणि गणेशस्य प्रियामि च |

मुकुलैः परितो म्लानै जीर्णैर्वा किमिदूषितैः |

प्. ६००) आघ्रातैरङ्गसंस्पृष्टैर्न च पर्युषितैरपि |

सद्गुग्गुल्वगुरूशीरसिताज्यमधुचन्दनैः |

साराङ्गारविनिक्षिप्तैर्मन्त्रीं नीचैः प्रधूपयेत् |

गोसर्पिस्तिलैलेन वर्त्त्या कर्पूरगर्भया |

दीपितं सुरभिं शुद्धं दीपमुच्चैः प्रदर्शयेत् |

असितेन सुगन्धेन ससर्पिषा सितौदनम् |

समकदलमध्वाज्यदुग्धादीनि निवेदयेत् |

ततो देवस्य विज्ञाप्य स्नानं नम इतीरयेत् |

केशप्रसाधनाभ्यङ्गोद्वर्त्तनोष्णोदकानि च |

महागणपते ! पाद्यं नम इत्येव पादयोः |

तद्वदाचमनीयञ्च स्वधेति त्रिर्मुखे ददेत् |

अर्घ्यं स्वाहेति शिरसि मधुपर्कं स्वधा तथा |

पुनराचमनं पुष्पं मौलौ परिशिखाणुना |

पञ्चगव्यं तथा षष्ठं गन्धोद्वर्त्तन मेव च |

सुगन्धामलकीगन्धस्तीर्थोदकमनन्तरम् |

दिव्यगन्धानुलेपञ्च मूलमन्त्राभिमन्त्रितैः |

सुगन्धलोहितैस्तीर्थतोयैरप्यभिषेचनम् |

आदर्शदर्शनं चान्यमङ्गलाचरणानि च |

दिव्यांशुके ततः पश्चान्मुकुटानि च कल्पयेत् |

सम्बोध्य मुखमाकल्प्य कल्पयामीत्युदीरयेत् |

सङ्कल्प्य पूर्ववन्मन्त्री पाद्यादित्रिकमाचरेत् |

सगन्धाक्षतपुष्पाणि धूपञ्च स्वस्वमुद्रया |

हृदयादिकवचान्तैस्तु मनुभिः क्रमशोऽर्चयेत् |

कृत्वा लयञ्च पूजाञ्च मन्त्रञ्चाक्षरसंख्यया |

जप्त्वावरणपूजान्तं देवं विज्ञाप्य तत् पुनः |

अङ्गानीष्ट्वा ततो मन्त्री वाह्यावरणमर्च्चयेत् |

लोकपालास्ततः पूज्याः समस्तचतुरस्रकैः |

पुरुहूतेशयोर्मध्ये रक्षोवरुणयोस्तथा |

ब्रह्मविष्णुशिवादीनि सदा शयया विधोर्मुखे |

पुरन्दरादिलोकेशाः सजात्यधिगहेतवः |

सवाहपरिवारान्ताः प्रयोक्तव्या मनीषिभिः |

गुर्वाद्या लोकपालान्ता ये मन्त्रास्ते ध्रुवादिकाः |

स्वस्वबीजान्विताः सर्वे सचतुर्थीनमोऽन्तिकाः |

एवमावरणं पूज्य प्रसूनैः कुन्दसम्भवैः |

पुनर्देवञ्च मूलेन सम्यग्गन्धादिभिर्यजेत् |

जयध्वनि ! ततो मन्त्रमातः ! स्वाहेत्युदीर्यय च |

अभ्यर्च्य वादयन् घण्टां महापञ्चमहारवैः |

प्. ६०१) वनस्पतीति मन्त्रेण स्वाहान्तेन स्वमुद्रया |

सुप्रकाशेति मन्त्रेण नमोऽन्तेन स्वमुद्रया |

स सर्वान्नमृतीकृत्य गणेशमनुपूर्वकम् |

सनैवेद्यं गृहाणान्ते स्वाहेत्युक्त्वा स्वमुद्रया |

मुद्रयोदकदानेन मन्त्री सर्वं निवेदयेत् |

देवं सपरिवारञ्च परितृप्तं विभाव्य च |

तथा |

अथ नित्यविधिं कुर्वन् पुरश्चर्यां समाचरेत् |

गुरुणा दीक्षितो मन्त्री पूर्ववच्च सुसंयुतः |

चतुर्लक्षञ्च सचतुश्चत्वारिंशत्सहस्रकम् |

मनुमेनं जपेत् प्राज्ञः पुरश्चरणसिद्धये |

मौलिनिश्चलकण्ठौष्ठजिह्वादृगक्षयन्त्रितः |

नासातालुगलज्जिह्वासृक्कणीनां समालिहन् |

किञ्चिदुन्नतकग्रीवः किञ्चित्सङ्कोचितेक्षणः |

नासाग्रदत्तदृष्टिः सन् दन्तैर्दन्तान्न संस्पृशेत् |

तच्चित्तस्तद्गतप्राणस्तन्निष्ठस्तत्परायणः |

वाचिकेनोपांशुना च मानसेनाथवा सुधीः |

चतुःसहस्रं सचतुश्चत्वारिंशत्तमं यथा |

अष्टोत्तरसहस्रं वा हरिष्याशी जितेन्द्रियः |

यत्संख्यया समारब्धं तन्मानं पूर्णतां नयेत् |

यदि न्यूनाधिकं कुर्याद्व्रतभ्रष्टो भवेन्नरः |

तस्मात्समं जपेत्तावद्यावत् संख्या समाप्यते |

दशांशं तर्पणं कुर्यात् साधकेन्द्रोऽनुशासनम् |

इत्थं जपे तु सम्पूर्णे होमं कुर्याद्दशांशतः |

पूर्वोक्तैस्तर्पणाद्यैश्च सह भक्तिपरायणः |

वक्ष्यमाणक्रमेणैव कर्मानुगुणसंख्यकान् |

साङ्गाय भोजयेदङ्गान् ब्राह्मणान् हृष्टमानसान् |

गुरवे दक्षिणां दद्याद् यथावित्तानुसारतः |

सम्प्राप्त गुरुकारुण्यः पश्चान्मन्त्रविदां वरः |

प्रजपेच्चतुरावृत्त्या यद्वा नित्यं स्वशक्तितः |

कुर्याद्यथावत् पूजादि होमेनातिप्रयत्नतः |

वित्तशाठ्यं विना नित्यं मन्त्री विघ्नेश्वरं भजन् |

निर्विघ्नं वत्सरादर्वाक् महतीं श्रियमश्नुते |

यद्यग्निकार्यसम्पत्तिर्बलेः पूर्वं विधानतः |

विधिना संस्कृते वह्नौ कुर्यात् पूर्वक्रमेण च |

पर्ययन्तैश्च हुत्वा मन्त्रासनवानद्य त्रिवारं सन्तर्प्येति |

प्. ६०२) योग्यैरिति तत्तन्मन्त्रानुष्ठानपरैः |

प्रयोगा अपि तत्रैव |

इत्थं सिद्धमनुर्मन्त्री काम्यकर्म्माणि साधयेत् |

वक्ष्यामि काम्यकर्माणि साधकानां हिताय वै |

शास्त्रोक्तैव मार्गेण संक्षेपात् न तु विस्तरात् |

स्वहृत्पद्मे गणेशानं कुन्देन्दुधवलप्रभम् |

शुक्लालङ्कारसम्पन्नं भावयेद् यो निरन्तरम् |

भारती तस्य वक्त्राब्जे शास्त्रौघोद्धारसुन्दरी |

नित्यं प्रकाशते सत्यं दिव्यज्ञानप्रदायिनी |

न निरस्येद्गणेशानं सिन्दूरसदृशप्रभम् |

पाशाङ्कुशधरं ध्यात्वा यो जपेन्मन्त्रिमत्तमः |

अनङ्गरससम्पन्नातमभ्येति वराङ्गना |

पाशाङ्कुशवराभीतं हिमकुन्देन्दुसन्निभम् |

अनवद्यमदीनाभं स्फुरन्माणिक्यमण्डनम् |

यः स्मरेत्तस्य वशगा भवन्त्यपि वराङ्गनाः |

विवादेषु गणेशानं ज्वलदग्निसमप्रभम् |

प्रतिवादिमुखे ध्यायन् प्रजपेन्मनसा मनुम् |

तन्मुखं स्तम्भयेदाशु वादी दीनोऽपि नान्यथा |

अङ्गुष्ठमानं हृत्पद्मशुद्धस्फटिकसन्निभम् |

चिन्तयित्वा गणेशानं चिदम्बरसुधारसम् |

अभिषिच्य सुरश्रेष्ठं सततं धरणीतले |

सर्वरोगविनिर्मुक्तश्चिरकालं स जीवति |

शुक्लवर्णं गणेशानं दशबाहुमदोत्कटम् |

शुक्लाम्बरधरं सौम्यं चिच्छशाङ्कामृतप्लुतम् |

भावयेद्धृदयाम्भोजे नित्यं निर्म्मलमानसः |

मन्त्री गरुडवत् सद्यस्त्रिविधं हरए विषम् |

स्वर्णार्थी मधुना नित्यं वश्यार्थी पायसैर्हुमेत् |

घृतेन लक्ष्मीसम्प्राप्त्यै हुमेत् शर्करया तथा |

आयुषे चार्थसम्पत्त्यै दध्ना च जुहुयात् सुधीः |

अन्नेन चान्नसम्पत्त्यै द्रव्याप्त्यै तिलतण्डुलैः |

लवणैरप्यनावृष्ट्यै वृष्टिकामस्तु वेतसैः |

सौभाग्यार्थी तथा लाजैः कुसुम्भैश्चापि सूदनैः |

वशिने जुहुयात्पद्मैराजानं वशमानयेत् |

तत्पत्नी विपुलैर्व्यक्तैरमाद्यन् कैरवैः शुभैः |

अश्वत्थोडुम्बरप्लक्षन्यग्रोधजसमिद्धुतात् |

विप्रक्षत्रितयविट्शूद्राः सद्यो वश्या भवन्ति वै |

प्. ६०३) स्त्रीणां प्रतिकृतिं कृत्वा पिष्टेन प्रतिवासरम् |

साज्याहुत्या स्त्रियस्तस्य वशमायान्ति नान्यथा |

जपित्वा तु मन्त्रराजं लयो विधिमनोहरम् |

दशांशं जुहुयान्मन्त्री राजिकालवणेन च |

तद्भस्म वामहस्तेन गृहीत्वा ताडयेत् स्त्रियम् |

समागच्छति सा नारी मदनालसितेक्षणा |

तद्वच्च प्रयजेदेनं पीतपुष्पैश्च मन्त्रवित् |

स्तम्भयेद्रिपुसैन्यञ्च सामात्यबलवाहनम् |

प्रतिवादी भवेन्मूको मन्त्रस्यास्य प्रभावतः |

स्तम्भयेत् पञ्च दिव्यानि नात्र कार्या विचारणा |

विभीतकसमिद्भिस्तु नियतं जुहुयात् सुधीः |

सम्यगुच्चाटयेत् शत्रून् स्वस्थानात्तु न संशयः |

मेरुमन्दरतुल्योऽसावुच्चाटयति नान्यथा |

ग्रामे युद्धे पुरे वापि इमं स्तुत्वा तु होमयेत् |

उच्चाटयति वेगेन मानुषेषु च काकथा |

निम्बपत्रे समालिख्य रिपोर्नाम प्रयत्नतः |

गोऽश्वमाहिषरक्तेन निम्बतैलेन संयुतम् |

एकान्ते च कृते होमे विंशत्साहस्र्यसंख्यया |

द्विष्टो भवति लोकेषु स साक्षान्मन्मथो यदिः |

मानुषास्थिमयं कीलं सम्यगष्टाङ्गुलं मितम् |

मृतकेशैस्तु संवेष्ट्य सहस्राष्टाभिमन्त्रितम् |

कुलिकोदयवेलायां शत्रुद्वारे खनेद्भुवि |

सप्ताहान्मरणं तस्य भावयेन्नात्र संशयः |

अथ वक्ष्यामि संक्षेपात् कुमार्या वेशनक्रमम् |

सुगुप्ते विजने देशे गोमयेनोपलेपयेत् |

आचार्यः प्रयतो भूत्वा सुस्नातो विजितेन्द्रियः |

नवकुम्भं समादाय शुद्धकुम्भेन पूरयेत् |

नवं शरावमानीय कपिलाघ्टपूरितम् |

कुम्भोपरि समारोप्य दीपं प्रज्वालयेत्ततः |

शताष्टमन्त्रजापेन कुमारा वा कुमारिकाः ||

अतीतानागतञ्चैव वर्त्तमानञ्च यद्भवेत् |

शुभाशुभानि सर्वाणि पश्यन्ति नात्र संशयः |

सम्यग्ध्यात्वा गणेशानं गते यामे जपेन्निशि |

शुभाशुभानि कर्माणि कथयन्ति न संशयः |

कन्यकार्थी शुचिर्भूत्वा मन्त्रराजं गणेशितुः |

जप्त्वा दशसहस्राणि जालरक्ताश्वमारजैः |

प्. ६०४) पुष्पैर्दशांशहवनात्तां कन्यां लभते ध्रुवम् |

वक्ष्यामि भूमिपालानां गजसम्पादनक्रमम् |

मातङ्गाब्धिमहीपालः कारयेत्तद्वनान्तरे |

अवटं विपुलं ध्यात्वा तत स्तन्निकटे गुरुः |

पूर्वोक्तलक्षणयुते मण्डपे सुमनोहरे |

वेदिकोत्तरतः कुण्डं वेदास्रं कारयेच्छुभम् |

वेदिकोर्द्धे गणेशानमावाह्यात्यन्तमन्त्रवित् |

सुपक्वफलतोयैश्च सिद्धान्नञ्च निवेदयेत् |

तस्या मया ततो मन्त्री वह्निमाधाय पूर्ववत् |

अष्टद्रव्यैस्त्रिमध्वक्तैश्वत्वारिंशत्सहस्रकैः |

चतुःसहस्रैः सचतुश्चत्वारिंशच्चतुःशतम् |

पृथग्द्रव्यं यथासंख्यं जुहुयात् पञ्चवासरम् |

द्विजोत्तमैरनुजपं कारयेत्तन्त्रमन्त्रवित् |

गणेश्वरप्रसादेन चत्वारिंशद्दिनान्तरे |

पतन्ति कनकाभास्ते कलभीता महावटे |

ब्राह्मणान् भोजयेन्नित्यं स्वादूक्तभोज्यवस्तुभिः |

तद्ब्राह्मणकृताशीर्भिर्वर्द्धतेऽसौ महीपतिः |

तेषाञ्च गुरवे दद्याङ्गजपञ्चाशद्दक्षिणाम् |

तत्प्रमाणाद्दशांशं वा तद्विक्रीतधनानि वा |

मिथुनादिदिगीशान्तैर्मन्त्रैराज्येन देशिकः |

स्नात्वा देवं समभ्यर्च्च्य होमं सम्यक् समापयेत् |

पुनर्निवेद्य मुहूर्ताशेषं पूर्ववदाचरेत् |

पुनः पुष्पाञ्जलिं दत्त्वा मन्त्री स्वहृदयाम्बुजे |

गणेश्वरं समुद्वास्य वह्निमुद्वासयेद्गुरुः |

होमोपकरणं सर्वं गुरवे शुद्धचेतसा |

समर्पयित्वा भूपालो भूयोभूयः प्रणम्य च |

अन्यैराभरणाद्यैश्च पट्टवस्त्रादिभिः शुभैः |

गुरुं सन्तोषयेत् सम्यग् गजानामतिवृद्धये |

अयं राजन्यवर्गैश्च राष्ट्रेण सह वर्द्धते ||

अथातः सम्प्रवक्ष्यामि महालक्ष्म्यादिसाधनम् |

मनोज्ञे विजने देशे सर्वबाधाविवर्जिते |

शुक्लवस्त्रपरीधानः शुक्लमाल्यानुलेपनः |

कृतनित्यक्रियो मन्त्री वह्निमाधाय पूर्ववत् |

पुण्डरीकैस्त्रिमध्वक्तैरुत्पलं पञ्च पञ्चधा |

श्रीफलैर्बद्धलक्षञ्च मध्वाज्य क्षीरसंयुतैः |

प्. ६०५) शुक्लप्रतिपदि प्रातर्हुमेदेकाग्रमानसः ||

अक्षयां महतीं लक्ष्मीं सम्प्राप्नोति न संशयः |

उक्तप्रतिपदमारभ्य मातृन्यासमुपास्य च |

चतुर्थ्यां श्रीगणेशस्य महापूजां विधाय च |

पूर्वद्रव्यैस्त्रिमध्वक्तैः शुक्लपक्षस्य पक्षतौ |

पक्षतौ प्रतिपदि |

अष्टोत्तरञ्च लक्षञ्च यावत्कालेन पूर्ययते |

तावत्कालं हुमेदेवं साधकश्च प्रसन्नधीः |

होमावसाने लक्ष्मीं स्वांनिधिं पश्यति स ध्रुवम् |

आदित्याभिमुखस्तिष्ठन्नूर्द्धबाहुर्वहिर्मुखः |

लक्षजापादसौ मन्त्री महाधनमवाप्नुयात् |

क्षीराज्येन स दूर्वाभिः सहितञ्च दिने दिने |

स्वजन्मदिवसे वापि प्रातःकाले हुमेन्नरः |

अरोगी जितमृत्युश्च दीर्घायुर्भुवि जीवति |

ब्राह्म्ये काले विशुद्धात्मा पूर्णे चन्द्रे च पर्वणि |

कापिलं गोमयं शुद्धं पद्मपत्रेण च स्थले |

मन्त्रेणायुतसञ्जप्तं गृहीत्वा निखनेदुभुवि ||

भयं न विद्यते तत्र भूतचौरादिपन्नगैः |

पूर्वं महागणेशानं प्रत्यहं जुहुयात् सुधीः |

वेतालसिद्धकुलिकान् कुण्डमध्यात् समुद्धृतान् |

साधकेन्द्रो महाभागान् सर्वदा लभते भुवि |

एवं सिद्धाञ्जनं खड्गः पादुकादिश्च दुर्लभः |

कदाचित् साधकेन्द्रस्य नास्त्यस्य भुवनत्रये ||

अथातः सम्प्रवक्ष्यामि यन्त्रराजं गणेशितु.उ |

सुसमे भूतले शुद्धे गन्धाद्यैः सुपरिष्कृते |

कामक्रोधविनिर्मुक्तः पूर्ववन्न्याससंयुतः |

सम्पूज्य देवदेवेशं गणेशं शङ्करात्मजम् |

भूर्जेऽक्षेमे तशपरैर्मन्त्रराजं समुद्धरेत् |

कस्तूरी रोचना चन्द्रः काश्मीरं चन्दनं रसः |

गोशकृद्रससंयुतैर्मातङ्गमदमिश्रितैः |

सर्वैश्च सुसमैरेभिः प्राणमापूर्य संलिखेत् |

लेखन्याहेमसूच्या वा जाती काष्ठेन दूर्वया |

षट्त्रिंशत्कोणमष्टारं द्वादशारं ततः परम् |

कवर्गादीनि गायत्र्या वर्णान्यपि लिखेद्वहिः |

महाभूमण्डलं कुर्याद्गजाष्टकविभूषितम् |

तद्वाह्ये वारुणं कूर्ममण्डलं ननताशुभम् |

प्. ६०६) कर्णिकायां लिखेन्मन्त्री हक्षी प्रणववेष्टितौ |

अङ्गानि च षट्कोणेषु लक्ष्मीमनुं दले लिखेत् |

द्वादशारे लिखेच्छक्तिं विना नपुंसकस्वरम् |

स्वरवर्गं कलापत्रे ततश्चाष्टदलाम्बुजे |

कादिमान्ताक्षरञ्चापि सर्वं पूर्वादितो लिखेत् |

पुनः पार्श्वककोणेषु वा समार्णं समालिखेत् |

एतद्यन्त्रं समाख्यातं न देयं यस्य कस्यचित् |

शिवेन कथितं पूर्वं सर्वविघ्नोपशान्तये |

त्रिलोहवेष्टितं कृत्वा प्राणस्थापनकर्म च |

मन्त्रेणाप्यमृतं जप्तं यन्त्रं यो धारयेन्नरः |

तस्य विघ्नाश्च रोगाश्च सर्वे नश्यन्त्युपद्रवाः |

राजानो वशमायान्ति संक्षुभ्यन्ते परस्त्रियः |

सिंहादिदुष्टसत्त्वाश्च चौराहिमदहस्तिनः |

द्विजादिसर्ववर्णाश्च बलवन्तोऽपि शत्रवः |

तस्य दर्शनमात्रेण वशमायान्ति ते सदा |

ततः प्रवर्तते वाणी संस्कृतप्राकृतादिका |

छत्त्रचामरकोटीरमालायष्ट्यादिसङ्कुला |

स्वयमेव महालक्ष्मीर्बलेन सेवते चिरम् |

वर्णितुं यन्त्रवर्गस्य प्रभावं नैव शक्यते |

अनेन मनुनाऽसाध्यं नास्ति तद्भूतलेऽपि ||

आकर्षणं प्रवक्ष्यामि यन्त्रेणानेन योज्यताम् |

पूर्वं यन्त्रं समालिख्य रक्तद्रव्यैः सुशोभनैः |

अनामारक्तसंमिश्रैः साध्यनाम च संलिखेत् |

रक्तैः पुष्पैः समभ्यर्च्य रक्तचन्दनमिश्रितैः |

मधूच्छिष्टप्रतिकृतेः कुक्षौ यन्त्रं निधाय च |

समीरणं प्रतिष्ठाप्य यथावन्मन्त्रवित्तमः |

कपिलाघृतदीपेन चतुष्कोणं प्रतापयेत् |

यावत् स न विलीयेत तथैव दिवसत्रयम् |

सप्ताहाद्दिवसे नारी यदि साक्षात्तिलोत्तमा |

जपन्नष्टशतं मन्त्रं तापयित्वा तु धारयेत् |

तस्यैषा प्राणपर्यन्तं वशे तिष्ठति दासवत् |

शिलापट्टे लिखेद् यन्त्रं पीतद्रव्यैः समाहितः |

अर्कपत्रेषु संस्थाप्य पीतपुष्पैः समर्च्च्य च |

संवेष्ट्य पीतवस्त्रेण स्तम्भयेदायुधान्यपि |

प्. ६०७) न दानवग्रहांश्चौरान् सेनां संस्तम्भयेदपि |

आनीय जीवयोरक्तमकारणविरोधिनोः |

गणकः स्यादृषिश्छन्दो निवृद्विघ्नोऽस्य देवता ||

गकारो बीजं विन्दुः शक्तिः ||

गणेशगायत्री |

एकदंष्ट्राय विद्महे वक्त्रतुण्डाय धीमहि तन्नो विघ्नः 
प्रचोदयात् |

श्मशानाङ्गारसंयुक्तं कृत्वा तेन चितापुटे |

काकपक्षेण संलिख्य साध्याख्यां कर्म्मसंयुताम् |

एकलिङ्गध्वजे क्षिप्तं यन्त्रमुच्चाटयेद् ध्रुवम् |

लोकाद्विद्वेषणञ्चापि कुरुते नात्र संशयः |

श्मशानकर्पटे यन्त्रं मानुषास्थिशलाकया |

विषवृक्षोद्भवेनापि चिताङ्गारेण कर्मवित् |

क्रोधो भूत्वा समालिख्य श्मशाने निखनेद्भुवि |

सप्ताहात् म्रियते शत्रुर्नात्र कार्या विचारणा |

एतदुद्धृत्य दुग्धेन क्षालितं सेविं व्रती |

सर्वार्थसाधनं चान्यद्ध्यानं वक्ष्ये गणेशितुः |

नवजीमूतसङ्काशं भिन्नाञ्जनसमप्रभम् |

अष्टादशभुजं देवं मेरुमन्दरसन्निभम् |

भीममुखं विरूपाक्षं मेघघोषसमध्वनिम् |

रक्ताम्बरपरीधानं नागयज्ञोपवीतिनम् |

नानारत्नसमुद्दीप्तं कोटीराभरणोज्ज्वलम् |

शक्तिञ्च परशुं शक्त्या धृततोमरतर्जनम् |

दन्तपद्मगतं पाशमञ्कुशञ्चेक्षुकार्मुकम् |

स्वपुष्पवाणशाल्यग्रं पात्रं मोदकपूरितम् |

कुण्डिकामक्षमालाञ्च साभयं वरदं शुभैः |

स्वपुष्करेण कलसं दधानं द्विरदाननम् |

पद्मासनस्थं देवेशं सर्वदेवैर्नमस्कृतम् |

इत्थं सञ्चिन्तयेन्मन्त्री सर्वोपद्रवशान्तये |

वश्याकृष्टिविधौ रक्तं पीतं स्तम्भनकर्मणि |

धूमाभं द्वेषणोच्चाटे कृष्णाभं मारणे रिपोः | 

स्वर्णाभं धनदं विद्याच्छुक्लं ज्ञानप्रदं भवेत् |

इत्येवं चिन्तयेत् प्राज्ञस्तत्तत्कर्मसमाप्तये ||

शारदातिलके त्रयोदशपटले ||

पञ्चान्तकं शशिधरं बीजं गणपतेर्विदुः |

पञ्चान्तको गकारः |

शशी विन्दुस्तद्युक्तम् |

अथवा शशी विसर्गः |

शक्तिर्निशाकर इत्युक्तेः |

गोपनायैवमुद्धारः |

प्. ६०८) इदं द्वयमुत्तरगार्ग्योक्तं पूजाप्रयोगादिकमुभयोः 
समानमिति राघवभट्टः |

केचिदौकारयुक्तमाहुः |

उक्तञ्च प्रयोगसारे |

बीजमिन्दुमदौ युक्तं कतृतीयं तथैव च | इति |

षड्दीर्घभाजा बीजेन षडङ्गानि प्रकल्पयेत् |

सिन्दूराभं त्रिनेत्रं पृथुतरजठरं हस्तपद्मैर्दधानं 
दन्तं पाशाङ्कुशेष्टान्युरुकरविलसद्वीजपूराभिरामम् |

अर्द्धेन्दुद्योतमौलिं करिवरवदनं बीजपूरार्द्रगण्डं 
भोगीन्द्राबद्धभूषं भजत गणपतिं रक्तवस्त्राङ्गरागम् ||

राघवभट्टस्तु ध्यानानन्तरं दर्शनीयमुद्रामाह यथा |

मुखात् प्रलम्बितं हस्तं कृत्वा सङ्कुचिताङ्गुलिम् |

मध्यमातर्जनीगताङ्गुष्ठं वाऽधस्तु मध्यमम् |

कुर्यान्मुद्रा गणेशस्य प्रोक्तेयं सर्वसिद्धिदा |

यद्वा |

तर्जनीमध्यमासन्धिनिर्गताङ्गुष्ठमुष्टिका |

अधोमुखी दीर्घरूपा मध्यमा विघ्नमुद्रिका || इति |

यद्वा |

कुञ्चिताग्रस्य हस्तस्य मूले नासानियोगतः |

गणेश्वरी भवेन्मुद्रा सर्वसिद्धिप्रदायिनी |

इति |

इयं सर्वगणपतिमन्त्रसाधारणीति |

शारदायाम् ||

वेद लक्षं जपेन्मन्त्रं दशांशं जुहुयात्ततः |

मोदकैः पृथुकालाजैः शक्तुभिश्चेक्षुपर्वभिः |

नारिकेलैस्तिलैः शुद्धैः स्पक्वैः कदलीफलैः |

अष्ट द्रव्याणि विघ्नस्य कथितानि मनीषिभिः ||

अत्रार्द्धमर्दनयुतमेकैकेन द्रव्येण होतव्यमिति 
राघवभट्टः |

केचित्तु अष्टद्रव्यमेलनेन होममाहुः |

तत्तदाहुतिप्रमाणसन्देहापातात् मूले च प्रत्येकं पृथक् 
क्रियाद्वयाच्च विशिष्टस्य 
द्रव्यान्तरत्वेनाष्टद्रव्यहोमकरणासम्भवाच्च |

तदुक्तं भद्राचार्यैः |

नैव व्रीहिभिरिष्टं स्याद् द्रव्यैर्न च यथा श्रुतैः |

मिश्रैरिज्येत चेत्तदा मिश्राणां विध्यदर्शनादिति |

नत्वेवं त्रिमधुरहोमे त्रिमधुयुक्तमपि न कार्यमिति चेन्नैवम् |

सर्वं त्रिमधुरोपेतं होमद्रव्यमुदाहृतमिति वचनात् |

मेलनस्य पशुपुरोडाशाद्यवदानानामप्रस्तावप्रत्युपसारा-
ज्यमेलनवदविरोधात् |

तदुक्तं गणेशविमर्षिण्याम् |

प्. ६०९) अष्टद्रव्यैस्त्रिमध्वक्तैर्जुहुयाच्च पृथक् पृथगिति 
शुद्धैरित्यनेनावकरं दूरिकृत्य प्रक्षाल्य शोधितैरित्युक्तम् |

शारदायाम् |

तीव्रादिशक्तियुक्ते च पीठे विघ्नेश्वरं यजेत् |

तीव्राख्या ज्वालिनी नन्दा भोगदा कामरूपिणी |

उग्रा तेजोवती सत्या नवमी विघ्ननाशिनी ||

आसां ध्यानं राघवभट्टे |

पाशाङ्कुशाञ्जलिकरा नवकुङ्कुमसन्निभाः |

तीव्राद्याः पूजनीयाः स्युः शक्तयो मणिभूषणाः |

शारदायाम् |

सर्वादिशक्तिकमलासनाय हृदयावधि |

पीठमन्त्रोऽयमेतेन प्रदद्यादासनं विभोः |

मूर्तिं मूलेन सङ्कल्प्य तस्यां विघ्नेशमर्च्चयेत् |

कर्णिकायां चतुर्दिक्षु प्रथमं पूजयेदिमान् |

यथाक्रमं ततोऽभ्यर्चेत् केशरेष्वङ्गदेवताः |

पत्रमध्ये तु विधिवद्वक्रतुण्डादिकान् यजेत् |

विधिवदिति गणपतिबीजवदिति राघवभट्टः |

वक्रतुण्डमेकदंष्ट्रं महादेवगजाननौ |

लम्बोदराख्यं विकटं विघ्नराजमनन्तरम् |

धूम्रवर्णं दलाग्रेषु ब्राह्म्याद्याः पूजयेत्ततः |

लोकपालांस्तदस्त्राणि देवमित्थं समर्चयेत् |

सिद्धमन्त्रः प्रकुर्वीत प्रयोगान् कल्पचोदितान् |

नारिकेलैः कृतो होमश्चतुर्थ्यां श्रीप्रदो भवेत् |

शुक्लपक्षप्रतिपदमारभ्य विमलः सुधीः |

चतुर्थ्यन्तं नारिकेलशक्तुलाजतिलैः क्रमात् |

चतुःशतं प्रजुहुयाद्वश्याः स्युः सर्वजन्तवः |

वश्यकर्मादौ तु विशेषः |

प्रयोगसारनारायणीययोः |

साध्यं पाशाङ्कुशाभ्यामिह विधिवदुपानीय तस्योपरिस्थो 
वश्याकाङ्क्षी जपेत्तं सपदि विधिरयं हन्ति रुष्टस्य रोषमिति |

सतिलैस्तण्डुलैर्होमो लक्ष्मीवश्यप्रदो भवेत् |

अत्रापि शुक्लप्रतिपदमारभ्य चतुर्थ्यन्तं चतुःशतं होमः |

लाजैस्त्रिमधुरोपेतैर्होमः कन्यां प्रयच्छति |

अत्र प्रतिपदमारभ्य सप्तमीपर्यन्तं चतुःशतं होमः |

तथा च राघवभट्टधृतं मधुरत्रयसिक्ताभिर्लाजाभिः सप्त 
वासरानिति |

अनेन विधिना कन्यावरमाप्नोति वाञ्छितम् |

आज्याक्तहविषा होमः साधयेदीप्सितं नृणाम् |

प्. ६१०) दध्ना विलोडितैर्लोलैर्होमो मुनिचतुर्दिनम् |

प्रतिपदमारभ्य चतुर्थीपर्ययन्तम् |

सम्प्रीतिं कुरुते तद्वद्वश्यं वितनुते सदा |

श्वेतार्कतरुमूलेन रक्तचन्दनदारुणा |

इभभग्नेन निम्बेन दन्तिदन्तेन वा कृतम् |

विघ्नेश्वरं समभ्यर्च्य शीताशुग्रहणे जपेत् |

स्पृष्ट्वा मन्त्री निराहारस्तं शिखायां समुद्वहन् |

युद्वेषु व्यवहारादौ विजयं श्रियमाप्नुयात् |

जपस्तु ग्रासाद्विमुक्तिपर्यन्तम् | 

तथा |

मन्त्रेणानेन सञ्जप्य रोचनामदसंयुता ||

मदो गजमदः ||

तिलकक्रियया सर्वान् वशं नयति मानवान् |

अनुलोमविलोमस्थबीजे नाम समालिखेत् |

नवनीते समभ्यर्च्य स्पृष्ट्वा प्राणमनुं जपेत् |

अष्टोत्तरशतं भूयो मूलमन्त्रं प्रजप्य तत् |

भक्षयेलौहमास्थाय यामिन्यां सप्त वासरान् |

स वश्यो जायते शीघ्रं साधकस्य न संशयः |

अनुलोमेत्यनेन बीजयोः पुटितत्वमात्रमुक्तं तेन बीजयोर्मध्ये 
साध्यनाम नवनीते लिखेदिति तात्पर्यम् ||

गायत्रीतन्त्रे प्रथमब्राह्मणपटले ||

षोडशैरुपचारैश्च गणेशं पूजयेद् द्विजः |

अणिमादिमहामन्त्रैः पूजयेच्छिव नन्दनम् |

ध्यात्वा पाद्यादिकं दत्त्वा अणिमादि जपेन्मनुम् |

सिन्दूरवर्णसङ्काशं योगपट्टसमन्वितम् |

लम्बोदरं महाकायं मुखं करिकरोपमम् |

अनिमादिगुणैर्युक्तं अष्टबाहुं त्रिलोचनम् |

विजयाविधृतं लिङ्गं मोक्षकामाय पूजयेत् ||

ओं अं गणपतये स्वाहा |

अनेनैव हि मन्त्रेण पूजयेद् गणनायकम् |

अणिमाद्यष्टमन्त्रैश्च अष्टबाहुं प्रपूजयेत् ||

ओं अणिमायै नमः स्वाहा |

प्रं प्राप्त्यै नमः स्वाहा |

मं महिमायै नमः स्वाहा |

ईं ईशितायै नमः स्वाहा |

वं वशितायै नमः स्वाहा |

कं कामावसायितायै नमः स्वाहा |

एवं सम्पूज्य विधिवत् मन्त्रीकामान्प्रयोजयेत् भोजयित्वा 
विधानेन नानामिष्टफलादिभिः |

प्. ६११) परमान्नपिष्टकैरम्यैर्दधिदुग्धघृतादिभिः |

दिव्यगन्धमयैः पुष्पैः दिव्यगन्धप्रलेपनैः |

मूषिकं पूजयामास नानामिष्टफलादिभिः ||

ओं मं मूषिकाय गणाधिपवाहनाय धर्म्मराजाय स्वाहा |

इत्यनेनैव मन्त्रेण मूषिकं पूजयेत् सदा ||

अथ हरिद्रागणेशः ||

तदुत्पत्तिस्तु नारदपञ्चरात्रे दशमाध्याये नारद उवाच |

लिपिलम्बोदरस्याथ सम्भवः कथितो मयि |

अन्येषां गणनाथानां मूर्तीनां सम्भवं वद ||

ब्रह्मोवाच ||

एकदा पार्वती देवी पिष्ट्वा च रजनीं पराम् |

पुत्तलीं कारयामास तया देवी हरिद्रया |

शङ्करं प्राह सा साध्वी पुत्रं पालय शङ्कर ! |

इत्युक्तः प्रियया शम्भुर्वर्द्धयामासतं सुतम् |

उवाच परया प्रीत्या शरीरस्य च शोधनम् |

तपः कुरु महाभाग ! ततः सिद्धिमवात्म्यसि ||

ब्रह्मोवाच ||

श्रुत्वा वाक्यं पितुः श्रीघ्रमुपविष्टः शिवेन हि |

जगाम तप्तुं कामाख्यां कामरूपे गिरौ ततः |

पञ्चाक्षरीमुग्रतारामाराध्य नियतः शुचिः |

प्रत्यक्षत्वमवाप्याशु तया देव्या शिवस्ततः |

उवाच प्रेमभावेन तं पुत्रं गिरिजापतिः |

चतुर्वर्गप्रदोऽसित्वं साधकानां न संशयः |

तथा ब्रह्मा च विष्णुश्च रुद्रश्च परमेश्वरी |

यथान्यदेवताः सर्वाश्चतुर्वर्गफलप्रदाः |

तथा त्वमसि देवेश ! चतुर्वर्गफलप्रदः |

हरिद्रागणनाथेति ख्यातिः सर्वागमादिषु |

लिपिलम्बोदरो देवो हेरम्बोऽपि यथा तथा ||

एतासामपि मूर्तीनां बाल्यावस्था च या स्मृता |

उच्छिष्टगणनाथेति सा मूर्त्तिः शास्त्रगोचरे ||

अथ महागणपत्युपनिषत् |

ओं लं स्वाहा नाववतु स्वाहा |

नौ भुनक्तु स्वाहा वीरियं करवावहै |

तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै |

ओं शान्तिः शान्तिः शान्तिः |

ओं लं नमस्ते गणपतये त्वमेव प्रत्यक्षं त्वमसि |

त्वमेव केवलं कर्तासि त्वमेव केवलं धर्त्तासि त्वमेव केवलं 
हर्त्तासि |

प्. ६१२) त्वमेव सर्वं खल्विदं ब्रह्मासि |

त्वं साक्षादात्मासि नित्यं ऋतं वच्मि सत्यं वच्मि अव त्वं 
मामव वक्तारं अव श्रोतारम् अव दातारम् अबालो वाचालमिति |

अव शिष्यम् अव पश्चात्तात् अव पुरस्तात् अवोत्तरात्तात् अव 
दक्षिणात्तात् |

अव चोर्द्धात्तात् अवाधराधरात्तात् |

सर्वतो मां पाहि पाहि समन्तात् |

त्वं वाङ्मयस्त्वञ्चिन्मयस्त्वं ब्रह्म त्वं 
ब्रह्ममयस्त्वमानन्दमयस्त्वं सच्चिदानन्दाद्वितीयोऽसि |

त्वं प्रत्यक्षं ब्रह्मा असि त्वं ज्ञानमयो विज्ञानमयोऽसि |

सर्वं जगदिदं त्वत्तो जायते |

सर्वं जगदिदं त्वयि लयिष्यति |

त्वं भूमिरनलोऽनिलो नभः |

त्वं चत्वारि वाक्पाणिपायुपादानि |

त्वं गुणत्रयातीतः |

त्वं देहत्रयातीतः |

त्वं कालत्रयातीतः |

त्वं मूलाधारस्थितो नित्यं त्वं शक्ति त्रयात्मिकस्त्वां योगिनो 
ध्यायन्ति नित्यम् |

त्वं ब्रह्मा त्व विष्णुस्त्वं रुद्रस्त्वमिन्द्रस्त्वमनिग्नस्त्वं 
वायुस्त्वं सूर्ययस्त्वं चन्द्रमास्त्वं ब्रह्म भूर्भुवः 
स्वरोम् ||

गणादीन् पूर्वमुच्चार्य वर्णादींस्तदनन्तरम् |

अनुस्वारपरतरः अर्द्धेन्दुलसितं तावदूह्यम् |

एतत्तव मनुस्वरूपम् |

गकारः पूर्वरूपम् |

अकारो मध्यमरूपम् |

अनुस्वारश्चान्त्यरूपम् |

विन्दूत्तररूपम् |

नादः सन्धानम् |

संहिता सन्धिः |

स ईशानगणेशविद्या |

गणक-ऋषिर्नीयूड्गायत्रीच्छन्दः गं गणपतये नमः |

एकदन्ताय विद्महे वक्रतुण्डाय धीमहि |

तन्नो दन्ती प्रचोदयेत् |

एकदन्तं चतुर्हस्तं पाशमङ्कुशधारिणम् |

अभयं वरदं हस्तैर्बिभ्राणं मूषिकध्वजम् |

रक्तं लम्बोदरं सूर्पकर्णकं रक्तवाससम् |

रक्तगन्धानुलिप्ताङ्गं रक्तपुष्पैः सुपूजितम् |

भक्तानुकम्पिनं देवं जगत्करणमच्युतम् |

आविर्भूतञ्च सृष्ट्यादौ प्रकृतेः पुरुषात् परम् |

एवं ध्यायति यो नित्यं स योगी योगिनां वरः ||

प्. ६१३) ओं नमो वराहपतये नमो गणपतये नमः प्रथमपतये 
नमस्तेऽस्तु लम्बोदराय |

एकदन्ताय विघ्ननाशिने शिवसुताय वरदमूर्तये नमः |

एतदेवाथ सर्वेशि ! यो योऽधीते स ब्रह्मभूयाय कल्पते |

स पञ्चमहापापात् प्रमुच्यते |

स सर्वतः सुखमेधते |

सायमधीयानो दिवसकृतं पापं नाशयति |

प्रातरधीयानो रात्रिकृतं पापं नाशयति |

तत्सायं प्रातरधीयानः पापोऽपापो भवति |

सर्वत्राधीयमानोऽपविघ्नो भवति |

धर्मार्थकाममोक्षञ्च विन्दति इत्यथर्वशीर्षम् अशिष्याय न 
देयम् |

यो यदि मोहाय दास्यति स पापीयान् भवति |

सहस्रावर्तनाद् यस्तु यं यं काममधीते तं तमवाप्नोति |

अनेन गणपतिमभिषिञ्चति स वाङ्मयो भवति |

चतुर्थ्यामनश्नन् जपति स विद्यावान् भवति |

इत्याथर्ववणवाक्यं ब्रह्माद्याचरन् विद्या न विभेति कदाचनेति 
|

ये दूर्वाङ्कुरेर्यजति स वैश्रवणोपमो भवति |

यो लाजैर्यजति स यशोवान् भवति |

स मेधावान् भवति |

यो मोदकसहस्रेण यजति स वाञ्छितमवाप्नोति |

यश्चाज्यसमिद्भिर्यजति स सर्वं लभते |

अष्टौ ब्राह्मणान् सम्यग् ग्राहयित्वा सूर्यवर्चस्वी भवति |

सूर्ययग्रहे महानद्यां प्रतिमासन्निधौ वा जप्त्वा स 
सिद्धमन्तो भवति |

महापापात् प्रमुच्यते स सर्वविद्भवति |

य एनं वेद इत्युपनिषत्स्वाह नाववतु |

ओं शान्तिः शान्तिः शान्तिः ||

इति महागणपत्युपनिषत् ||

अथ गणपतिस्तोत्रम् ||

नारदपञ्चरात्रे प्रथमरात्रे सप्तमाध्याये ||

श्रीनारद उवाच ||

हे गणेश ! सुरश्रेष्ठ ! लम्बोदर ! परात्पर ! |

हेरम्ब ! मङ्गलारम्भ ! गजवक्त्र ! त्रिलोचन ! |

त्रिलोचनसुत ! श्रीद ! श्रीधरस्मरणेप्सित ! |

परमानन्द ! परमपार्वतीनन्दन ! स्वयम् |

सर्वत्र पूज्य ! सर्वेण जगत्पूज्य ! जगद्गुरो ! |

प्. ६१४) जगदीश ! जगद्बीज ! जगन्नाथ ! नमोऽस्तुते |

यत्पूजा सर्वपुरतो यः स्तुतः सर्वयोगिभिः |

यः पूजितः सुरेन्द्रैश्च मुनीन्द्रैस्तं नमाम्यहम् |

परमाराधनेनैव कृष्णस्य परमात्मनः |

पुण्यकेन व्रतेनैव यं प्राप्य पार्वती सती |

तं नमामि सुरश्रेष्ठं सर्वश्रेष्ठं गरिष्ठकम् |

जनश्रेष्ठं वरिष्ठञ्च तं नमामि गणेश्वरम् |

इदं लम्बोदरस्तोत्रं नारदेन पुरा कृतम् |

पूजाकाले पठेन्नित्यं जयस्तस्य पदे पदे |

सङ्कल्पतः पठेद् यो हि वर्षमेकं सुसंयुतः |

विशिष्टपुत्रं लभते परं कृष्णपरायणम् |

यशस्विनञ्च विद्वांसं धनिनं चिरजीविनम् |

विघ्ननाशो भवेत्तस्य महैश्वर्यं यशोऽमलम् |

इहैव् च मुखं भुक्त्वा अन्ते याति हरेः पदम् ||

इति ज्ञानामृतसारे गणेशस्तोत्रं समाप्तम् ||

अथ वाणलिङ्गलक्षणम् |

वीरमित्रोदयधृतकालोत्तरे ||

वाणलिङ्गं तथा ज्ञेयं भुक्तिमुक्तिप्रदायकम् |

उत्पत्तिं वाणलिङ्गस्य लक्षणं शेषतः शृणु |

नर्मदादेविकायाश्च गङ्गायमुनयोस्तथा |

सन्ति पुण्यनदीनाञ्च वाणलिङ्गानि षण्मुखे |

इन्द्रादिपूजितान्यत्र तच्चिह्नैर्विहितानि च |

सदा सन्निहितस्तत्र शिवः सर्वार्थदायकः |

इन्द्रलिङ्गानि तान्याहुः साम्राज्यार्थप्रदानि च || १ ||

इतीन्द्रलिङ्गलक्षणम् ||

अरुणं नित्यकीलालमुष्णञ्च शं करोत्यलम् |

आग्नेयं तच्छक्तिनिभमथवा शक्तिलाञ्छितम् |

इदं लिङ्गवरं स्थाप्य तेजसाधिपतिर्भवेत् ||

इत्याग्नेयलिङ्गलक्षणम् || २ ||

दण्डाकारं भवेद् याम्यमथवा रसनाकृति |

यद्यदुक्तं सह तैर्न निर्णिक्तं ज्ञायते तदा |

निषिक्तं निधनं तेन क्रियते स्थापितेन तु || ३ ||

इति याम्यलिङ्गलक्षणम् |

राक्षसं खड्गसदृशं ज्ञानयोगफलप्रदम् |

कर्करादिप्रलिप्तन्तु कुण्ठं कुक्षियुतं तथा |

प्. ६१५) राक्षसं निष्कृतेर्लिङ्गं गार्हस्थ्ये न मुखप्रदम् ||

इति नैरृतलिङ्गलक्षणम् || ४ ||

वारुणं वर्त्तुलाकारं पाशाङ्कं चालिवर्च्चसम् |

वृद्धिमुखादेः स्वत्वन्तु सम्भोगाप्तन्तु मध्यगे ||

इति वारुणलिङ्गलक्षणम् || ५ ||

कृष्णं धूम्रं नवा रुच्यं ध्वजाभं ध्वजमूषलम् |

मस्तके स्थापितं तस्य न्यूनन्यूनमितस्ततः ||

इति वायुलिङ्गलक्षणम् || ६ ||

तूलकार्पासगदाकारमध्यगुरुकौवेरशषसस्य मध्यगम् ||

इति कुवेरलिङ्गलक्षणम् || ७ ||

दिनं वाप्यथवा रात्रिं शस्यानां वृद्धिरैर्बलम् |

अस्थिशूलाङ्कितं रौद्रं हिमकुण्डलवर्च्चसम् ||

इति रौद्रलिङ्गलक्षणम् || ८ ||

चतुर्वर्णमयं वापि वैष्णवं ज्ञायतेऽग्रतः |

वैष्णवं शङ्खचक्राङ्कगदाब्जादिविभूषितम् |

श्रीवत्सं कौस्तुभाङ्कञ्च सर्वसिंहासनाङ्कितं |

वैनतेयसमाङ्कं वा तथा विष्णुपदाङ्कितम् |

वैष्णवं नाम तत् प्रोक्तं सर्वैश्वर्यफलप्रदम् ||

इति वैष्णवलिङ्गलक्षणम् || ९ ||

शालग्रामादिसंस्थन्तु शशाङ्कं श्रीविवर्द्धनम् |

पद्माङ्कं स्वस्तिकाङ्कं वा श्रीवत्साङ्कं विभूतये ||

इत्यपि वैष्णवलिङ्गलक्षणम् || १० ||

हेमाद्रिधृतलक्षणकाण्डे ||

नारद उवाच ||

अथ वक्ष्यामि ते विप्र ! चिह्नमेकादशं परम् |

श्रवणाद्यस्य पापानि नाशमायान्ति तत्क्षणात् |

मधुपिङ्गलवर्णाभं कृष्णकुण्डलिकायुतम् |

स्वयम्भूलिङ्गमाख्यातं सर्वसिद्धैर्निषेवितम् || १ ||

नानावर्णसमाकीर्णं जटाशूलसमन्वितम् |

मृत्युञ्जयाह्वयं लिङ्गं सुरासुरनमस्कृतम् || २ ||

दीर्घाकारं शुभ्रवर्णं कृष्णविन्दुसमन्वितम् |

नीलकण्ठं समाख्यातं लिङ्गं पूज्यं सुरासुरैः || ३ ||

शुक्लाभं शुक्लकेशञ्च नेत्रत्रयसमन्वितम् |

त्रिलोचनं महादेवं सर्वपापप्रणोदनम् || ४ ||

प्. ६१६) ज्वलल्लिङ्गं जटाजूटं कृष्णाभं स्थूलविग्रहम् |

कालाग्निरुद्रमाख्यातं सर्वसत्त्वैर्निषेवितम् || ५ ||

मधुपिङ्गलवर्णाभं श्वेतयज्ञोपवीतिनम् |

श्वेतपद्मसमासीनं चन्द्ररेखाविभूषितम् |

प्रलयास्त्रसमायुक्तं त्रिपुरारिसमाह्वयम् || ६ ||

शूभ्राभं पिङ्गलजटं मुण्डमालाधरं परम् |

त्रिशूलधरमीशानं लिङ्गं सर्वार्थसाधनम् || ७ ||

त्रिशूलडमरुधरं शुभ्ररक्तार्द्धभागतः |

अर्द्धनारीश्वराह्वानं सर्वदेवैरभीष्टदम् || ८ ||

ईषद्रक्तमयं कान्तं स्थूलं दीर्घं समुज्ज्वलम् |

महाकालं समाख्यातं धर्मकामार्थमोक्षदम् || ९ ||

एतत्तु कर्थितं तुभ्यं लिङ्गचिह्नं महेशितुः |

एकेनैव कृतार्थः स्याद् बहुभिः किमु सुव्रत ! ||

इति वाणलिङ्गचिह्नानि ||

वीरमित्रोदयधृतकालोत्तरे ||

उक्ताङ्कं श्रेयसे योज्यं शीऋषमन्त्रं विवर्जयेत् |

यमवर्णन्तु यल्लिङ्गं यमाङ्कं वा कमण्डलुम् |

दण्डाङ्कं सूत्रचिह्नं वा ब्रह्मज्ञानान्वितं मतम् |

शशिवर्णं महाकालं नन्दीशं पद्मरागवत् |

पद्मरागनिभं सर्वं महाभं सिद्धिपूजितम् |

मौक्तिकाभं नीलनिभं रुद्रादित्यैः प्रपूजितम् |

वसुदैः सेन्द्रयक्षेशैर्गुह्यकैर्यातुधानकैः |

नानावर्णमयं नीलं शशाङ्कमण्डलप्रभम् |

इति वाणलिङ्गलक्षणम् ||

वीरमित्रोदयधृतम् ||

इत्येतल्लक्षणं प्रोक्तं परीक्षातत्त्वकोविदैः |

त्रिः सप्तपञ्चवारं वा तुलासाम्यं न जायते |

तदा वाणं समाख्यातं शेषं पाषाणसम्भवम् |

तुलाकारणन्तु तण्डुलेन |

अपरतुलादिषु तण्डुला यद्यधिकाः स्युस्तदा तल्लिङ्गं गृहिणां 
पूज्यमवधार्यं लिङ्गञ्चेदधिकं तदोदासीनपूज्यं तदिति 
किंवदन्तीति हेमाद्रिधृतलक्षणकाण्डे ||

सूतसंहितायान्तु ||

सप्तकृत्वस्तुलारूढं वृद्धिमेति न हीयते |

वाणलिङ्गमिति ध्यातं शेषं नार्म्मदमुच्यते |

त्रिःपञ्चवारं यस्यैव तुलासाम्यं न जायते |

तदा वाणं समाख्यातं शेषं पाषाणसम्भवम् ||

वीरमित्रोदये ||

प्. ६१७) नद्यां वा प्रक्षिपेद्भूयो यदा तदुपलभ्यते |

वाणलिङ्गं तदा विद्धि न्यूनं सुखविवर्द्धनम् ||

इति वाणलिङ्गपरीक्षा ||

वाणशब्दव्युत्पत्तिरपि तत्रैव ||

अथ वाणं समाख्यातं यथा वक्ष्ये तथादितः |

वाणः सदाशिवो देवो वाणो वाणान्तरोऽपि च |

तेन यस्मै कृतं तस्माद्वाणलिङ्गमुदाहृतम् |

सदा सन्निहितस्तत्र शिवः सर्वार्थदायकः |

कृतप्रतिष्ठं तल्लिङ्गं वाणाख्येन शिवेन च |

पङ्कजस्य फलाकारं कुण्डलस्य समाकृति |

पङ्कजफलं पद्मवीजम् |

पक्वजम्बूफलाकारं कुक्कुटाण्डसमाकृति |

इति हेमाद्रिधृतलक्षणकाण्डे पाठः ||

भुक्तिमुक्तिप्रदञ्चैव वाणलिङ्गमुदाहृतम् ||

याज्ञवल्क्यसंहितायाम् |

देवीं प्रति शिवावाक्यम् ||

प्रशस्तं नार्म्मदं लिङ्गं पक्वजम्बू फलाकृति |

मधुवर्णं तथा शुक्लं नीलं मरकतप्रभम् |

हंसडिम्बाकृति पुनः स्थापनायां प्रशस्यते |

स्वयं संस्रवते लिङ्गं गिरितो नर्म्मदाजले |

पुरा वाणासुरेणाहं प्रार्थितो नर्म्मदातटे |

अधिवासं गिरौ तत्र लिङ्गरूपी महेश्वरः |

वाणलिङ्गमपि ख्यातमतोऽर्थाज्जगतीतले |

अन्येषां कोटिलिङ्गानां पूजने यत् फलं लभेत् |

तत् फलं लभते मर्त्त्यो वाणलिङ्गैकपूजनात् ||

तथा ||

ताम्री वा स्फाटिकी स्वार्णी पाषाणी राजती तथा |

वेदिका च प्रकर्त्तव्या तत्र संस्थाप्य पूजयेत् |

प्रत्यहं योऽर्चयेल्लिङ्गं नार्म्मदं भक्तिभावतः |

ऐहिकं किं फलं तस्य मुक्तिस्तस्य करे स्थिता ||

इति प्रत्यहवाणलिङ्गपूजाफलम् ||

सूतसंहितायाम् ||

संस्थाप्य श्रीवाणलिङ्गं रत्नकोटिगुणं भवेत् |

रसलिङ्गे ततो वाणात् फलं कोटिगुनं स्मृतम् |

गुणांस्तु रसलिङ्गस्य वक्तुं शक्नोति शङ्करी |

सिद्धयो रसलिङ्गे स्युरणिमाद्याः सुसंस्थिताः ||

केदारखण्डे ||

रत्नधातुमयान्येव लिङ्गानि कथितान्यपि |

पवित्राण्येव पूज्यानि सर्वकामप्रदानि च |

प्. ६१८) एतेषामपि सर्वेषां काश्मीरं हि विशिष्यते |

काश्मीरादपि लिङ्गाच्च वाणलिङ्गं विशिष्यते |

वाणलिङ्गात् परं नान्यत् पवित्रमिह दृश्यते |

ऐहिकामुष्मिकं सर्वं पूजाकर्तुः प्रयच्छति ||

इति वाणलिङ्गप्रशंसा ||

निन्द्यलिङ्गमाह तत्रैव ||

कर्कशे वाणलिङ्गे तु पुत्रदारक्षयो भवेत् |

चिपिटे पूजिते तस्मिन् गृहभङ्गो भवेद् ध्रुवम् |

एकपार्श्वश्रिते धेनुपुत्रदारधनक्षयः |

शिरसि स्फुटिते वाणे व्याधिर्मरणमेव च |

छिद्रलिङ्गेऽर्चिते वाणे विदेशगमनं भवेत् |

लिङ्गे च कर्णिकां दृष्ट्वा व्याधिमान् जायते पुमान् |

अत्युन्नतिविलाग्रे तु गोधनानां क्षयो भवेत् ||

हेमाद्रिधृतम् ||

तीक्ष्णाग्रं वक्रशीर्षञ्च त्र्यस्रलिङ्गं विवर्जयेत् |

अतिस्थूलं चातिकृशं स्वल्पं वा भूषणान्वितम् |

गृही विवर्जयेत्तादृक् तद्धि मोक्षार्थिनो हितम् ||

इति दुष्टवाणलिङ्गलक्षणम् ||

शुभलिङ्गमाह वीरमित्रोदये ||

अर्थदं कपिलं लिङ्गं घनाभं मोक्षकाङ्क्षिणाम् |

लघु वा कपिलं स्थूलं गृही नैवार्चयेत्  क्वचित् |

पूजितव्यं गृहस्थेन वर्णेनभ्रमरोपमम् |

तस्य पीठमपीठं वा मन्त्रसंस्कारवर्जितम् |

सिद्धिमुक्तिप्रदं लिङ्गं सर्वप्रसादपीठगम् ||

इति शुभवाणलिङ्गलक्षणम् ||

सूतसंहितायां भैरवाक्यम् ||

वाणासुरः पुरा भद्रे ! शिवस्यातीव वल्लभः |

जितक्रोधोऽनुरक्तश्च शिवपूजाविधौ रतः |

वह्निज्ञो निपुणश्चैव शिल्पज्ञो लक्षणान्वितः |

दिने दिने स्वयं दत्त्वा लिङ्गं स्थाप्य प्रपूजयेत् |

एवं वर्षशतं देवि ! दिव्यमानेन पूजयेत् |

तदा तद्भक्तिसुलभः प्रत्यक्षः शङ्करोऽभवत् ||

शङ्कर उवाच ||

तुष्टोऽहं तव हेवाण ! वरं ब्रूहि किमिच्छसि |

शङ्करस्य वचः श्रुत्वा वाणो वचनमब्रवीत् |

यदि तुष्टोऽसि हीनाय मह्यं त्वं मन्दभागिने |

क्लिष्टोऽहं तव देवेश ! लिङ्गं कृत्वा दिने दिने |

प्. ६१९) तत्तल्लक्षणसंसिद्धलक्षणं शास्त्रनिर्म्मितम् |

शास्त्रार्थौ दुर्लभौ देव ! सिद्धश्चार्थश्च दुर्लभः |

तस्मात्त्वं यदि मे तुष्टो लिङ्गं देहि सुलक्षणम् |

सर्वकामकृतार्थञ्च सर्वसत्त्वानुकम्पनम् |

सर्वेषाञ्च हितार्थाय प्रसादं कुरु शङ्कर ! |

इत्येवं वचनं तस्य शिवः परमकारणम् |

श्रुत्वा कैलासमूर्द्धानं शङ्करेण विनिर्म्मिताः |

लिङ्गानां कोटिसंख्याश्च तथा चैव चतुर्दश |

सिद्धलिङ्गं तदा तत्तत् सर्वं सदोदयं स्वयम् |

अयोज्यैवं सुसम्पूर्णं वाणस्य च समर्पितम् |

अक्षयफलदं वाणं स्थाप्यमानञ्च नित्यशः |

सम्पूज्य वाणः सद्भावं कृत्वा प्रणयनं तदा |

तद्भावं स्वपुरं नीत्वा न्यूनं चिन्तयते शुचिः |

अक्षययं यदि संसिद्धं स्थाप्यमानं दिने दिने |

सत्त्वानां सिद्धिहेत्वर्थं वाणः स्थाने सुसंरये |

लिङ्गानां कालिकागर्ते सञ्चितास्तु त्रिकोटयः |

श्रीशैलकोटयस्तिस्रः कोट्येका कन्यकाश्रमे |

माहेश्वरे च कोटिस्तु कन्यातीर्थे तु कोटिका |

महेन्द्रे चैव नेपाले एकैका कोटिरेव च |

वाणार्च्चार्थं कृतं लिङ्गं वाणलिङ्गमतः स्मृतम् |

वाणो वा शिव इत्युक्तस्तत्कृतं वाणमुच्यते |

तस्मात्तेषु प्रदेशेषु पुण्यस्थानेषु तेषु वा |

स्थितं तच्छिवसद्भावं शिवस्याकृतिविग्रहे |

हेम्ना तदाकृतिलक्षणं समुच्चयेऽपि |

स्वयम्भूलिङ्गवद्वाणलिङ्गं भुक्त्यै स्वमुक्तये |

सहस्रफलमन्यस्माद् यथास्थानप्रपूजने |

श्रीशैले कालिकागर्ते लिङ्गाद्रौ कन्यकाश्रमे |

कन्यातीर्थे वने याने महेन्द्रे वा सुरेश्वरे |

स्थितानि वाणलिङ्गानि शिवेनैव कृतानि तु |

सिद्धान्तशेखरे वाणलिङ्गान्यधिकृत्य ||

तदा त्वेकप्रकारं स्यादन्यवर्णमपीठकम् |

लक्ष्ममूर्तिविहीनञ्च वाणं तत्पृथुलाग्रकमिति |

वाणलिङ्गेष्वावाहनादि न कर्त्तव्यम् ||

तदुक्तं भविष्ये ||

वाणलिङ्गानि राजेन्द्र ! स्थितानि भुवनत्रये |

न प्रतिष्ठा न संस्कारस्तेषामावाहनं न चेति ||

योगसारे पञ्चमपरिच्छेदे ||

प्. ६२०) ब्राह्म्ये मुहूर्ते चोत्थाय यः स्मरेद्वाणलिङ्गकम् |

सर्वत्र जयमाप्नोति सत्यं सत्यं महेश्वर ! ||

अथ वाणलिङ्गध्यानं तत्रैव ||

ओं प्रमत्तं शक्तिसंयुक्तं वाणाख्यञ्च महाप्रभम् |

कामवाणान्वितं देवं संसारदहनक्षमम् |

शृङ्गारादिरसोल्लासं वाणाख्यं परमेश्वरम् |

एवं ध्यात्वा वाणलिङ्गं यजेत्तं परमं शिवम् |

मनसा गन्धपुष्पाद्यैः सम्पूज्यास्य मनुं स्मरेत् ||

तथा |

प्राणायामं ततः कृत्वा वाणलिङ्गन्तु तोषयेत् |

तदिष्टदेवयोरैक्यं विभाव्य वाग्भवं जपेत् |

ततो जपं समाप्याथ स्तवेनानेन तोषयेत् ||

अथ स्तवः ||

ओं वाणलिङ्ग ! महाभाग ! संसारात् त्राहि मां प्रभो ! |

नमस्ते चोग्ररूपाय नमस्ते व्यक्तयोनये |

संसारकारिणे तुभ्यं नमस्ते सूक्ष्मरूपधृक् ! |

प्रमत्ताय महेन्द्राय कालरूपाय ! वै नमः |

दहनाय नमस्तुभ्यं नमस्ते योगकारिणे |

भोगिनां भोगकर्त्रे च मोक्षदात्रे नमो नमः |

नमः कामाङ्गनाशाय नमः कल्मषहारिणे |

नमो विश्वप्रदात्रे च नमो विश्वस्वरूपिणे |

वाणस्य वरदात्रे च रावणस्य क्षयाय च |

रामस्यानुग्रहार्थाय राज्याय भरतस्य च |

मुनीनां योगदात्रे च राक्षसानां क्षयाय च |

नमस्तुभ्यं नमस्तुभ्यं नमस्तुभ्यं नमो नमः |

ऐं दाहिकाशक्तियुक्ताय महामायाप्रियाय च |

भगप्रियाय सर्वाय वैरिणां निग्रहाय च |

परित्राणाय योगिनां कौलिकानां प्रियाय च |

कुलाङ्गनानां भक्ताय कुलाचाररताय च |

कुलभक्ताय योगाय नमो नारायणाय च |

मधुपानप्रमत्ताय योगेशाय नमो नमः |

कुलनिन्दाप्रणाशाय कौलिकानां सुखाय च |

कुलयोगाय निष्ठाय शुद्धाय परमात्मने |

परमात्मस्वरूपाय लिङ्गमूलात्मकाय च |

सर्वेश्वराय सर्वाय शिवाय निर्गुणाय च |

इत्येतत् परमं गुह्यं वाणलिङ्गस्य शङ्कर ! |

प्. ६२१) यः पठेत् साधकश्रेष्ठो गाणपत्यं लभेत सः |

स्तवस्नास्य प्रसादेन योगी योगीत्वमाप्नुयात् |

राज्यार्थिनां भवेद्राज्यं भोगिनां भोग एव च |

साधूनां साधनं देव ! कौलिकानां कुलं भवेत् |

यं यं कामयते मन्त्री तं तमाप्नोति लीलया |

वाणलिङ्गप्रसादेन सर्वमाप्नोति सत्वरम् |

किमन्यत् कथयामीह सर्वं वेत्सि कुलेश्वर ! |

महाभये समुत्पन्ने राजद्वारे कुलेश्वर ! |

देशान्तरभये प्राप्ते दस्युचौरादिसङ्कुले |

पठनात् स्तवराजस्य न भयं लभते क्वचित् |

वाणलिङ्गस्य माहात्म्यं संक्षेपात् कथितं मया |

तस्य श्रवणमात्रेण नरो मोक्षमवाप्नुयात् |

वाणलिङ्गं सदाराध्यं योगिनां योगसाधने |

कौलिकानां कुलाचारे पशूनां शत्रुविग्रहे |

वेदज्ञानां वेदपाठे रोगिणां रोगनाशने |

यो यो नाराधयेदेनं सर्वं तन्निष्फलं भवेत् ||

इति श्रीयोगसारे सर्वागमोत्तमे पार्वतीशिवसंवादे 
वाणलिङ्गस्तोत्रं समाप्तम् ||

अथ रौद्रलिङ्गलक्षणम् ||

वीरमित्रोदयधृतम् ||

नदीसमुद्भवं रौद्रमन्योन्यस्य विघर्षणात् |

नदीवेगात्समं स्निग्धं सञ्जातं रौद्रमुच्यते |

समुच्चयेऽपि ||

सरित्प्रवाहसंस्थानं वाणलिङ्गसमाकृति |

तदन्यदपि बोद्धव्यं रौद्रलिङ्गं सुखावहम् |

नदीसारनर्म्मदाया वाणलिङ्गसमाकृति |

तदन्यदपि बोद्धव्यं लिङ्गं रौद्रं भविष्यति |

रौद्रलिङ्गं तथा ख्यातं वाणलिङ्गसमाकृति |

श्वेतं रक्तं तथा पीतं कृष्णं विप्रादिपूजितम् |

स्वभावात् कृष्णवर्णं वा सर्वजातिषु सिद्धिदम् |

नर्म्मदासम्भवं रौद्रं वाणलिङ्गवदीरितमिति ||

इति रौद्रलिङ्गलक्षणम् || १ ||

अथ शिवनाभिलक्षणम् ||

वीरमित्रोदयधृतशिवनारदसंवादे शिवलिङ्गं प्रक्रम्य ||

उत्तमं मध्यमधमं त्रिविधं लिङ्गमीरितम् |

चतुरङ्गुलमुत्सेधे रम्यवेदिकमुत्तमम् |

उत्तमं लिङ्गमाख्यातं मुनिभिः शास्त्रकोविदैः |

प्. ६२२) तदर्द्धं मध्यमं प्रोक्तं तदर्द्धमधमं स्मृतम् 
||

तस्य महिमापि तत्रैव ||

शिवनाभिमयं लिङ्गं प्रतिपूज्य महर्षिभिः |

श्रेष्ठञ्च सर्वलिङ्गेभ्यस्तस्मात् पूज्यं विधानतः ||

इति शिवनाभिलिङ्गलक्षणम् || २ ||

अथ दैवलिङ्गलक्षणम् ||

सिद्धान्तशेखरे ||

करसम्पुटसंस्पर्शं शूलटङ्केन्दुभूषितम् |

रेखाकोटरसंयुक्तं निम्नोन्नतसमन्वितम् |

दीर्घाकारञ्च यल्लिङ्गं ब्रह्मभागादिवर्जितम् |

लिङ्गं गोलमिति प्रोक्तं गोलकं प्रोच्यतेऽधुना |

कुष्माण्डस्य फलाकारं नागरङ्गफलोपमम् |

काकडिम्बफलाकारं गोललिङ्गमितीरितम् ||

इति गोललिङ्गलक्षणम् || ४ ||

अथार्षलिङ्गलक्षणम् ||

तत्रैव ||

नानावैल्वफलाकारं ब्रह्मसूत्रविवर्त्तनम् |

मूले स्थूलञ्च यल्लिङ्गं कपित्थफलसन्निभम् |

नालस्य वा फलाकारं मध्ये स्थूलञ्च यद्भवेत् |

मध्ये स्थूलं वरं लिङ्गमृषिवाणमुदाहृतम् ||

इत्यार्षलिङ्गलक्षणम् || ५ ||

अथ लिङ्गलक्षणम् ||

लिङ्गं हि द्विविधमकृत्रिमं कृत्रिमञ्च ||

अकृत्रिमं स्वयम्भूतं स्वयम्भूवाणलिङ्गादि |

कृत्रिमं निर्म्मितं धातुलिङ्गादि |

सिद्धान्तशेखरे |

नत्वा नारदमार्यादीन् लिङ्गं पिष्टाकारविन्दुरूपिणौ |

ब्राह्मी शिलोत्कलारूपा वक्ष्ये लिङ्गस्य लक्षणम् |

तल्लिङ्गं द्विविधं ज्ञेयमचलञ्च चलं तथा |

प्रत्येकं त्रिविधं ज्ञेयं लिङ्गं तदुभयात्मकम् |

प्रासादे स्थापितं लिङ्गमचलं तच्छिलादिजम् |

स्थापितमचलं गेहे स्थिरं लिङ्गमयोजिते |

पञ्चधा तत् स्थितं लिङ्गं स्वयम्भूदैवपालकम् |

आर्षञ्च मानसं लिङ्गं तेषां लक्षणमुच्यते ||

दीपिकायाम् |

आचार्यमुनये स्वैरं स्वयम्भूतो महेश्वरः |

यत्र चैव स्वयं व्यक्तं लिङ्गमस्तु स्वयम्भु तत् |

धमनीयस्य संस्पर्शाद् दहति क्षिप्रमेव तु |

धमनी सुषुम्नेडापिङ्गलाव्यतिरिक्ता ब्रह्मरन्ध्रं विनिर्भिद्य 
लिङ्गते नाडी सैव |

प्. ६२३) सिद्धान्तशेखरे ||

नानाच्छिद्रसुसंयुक्तं नानावर्णसमन्वितम् |

अदृष्टमूलं यल्लिङ्गं कर्कशं भुवि दृश्यते |

तल्लिङ्गन्तु स्वयम्भूतमपरं लक्षणच्युतम् |

स्वयम्भूलिङ्गमित्युक्तं तच्च नानाविधं मतम् |

शङ्खाभमस्तकं लिङ्गं वैष्णवं तदुदाहृतम् |

पद्माभमस्तकं ब्राह्म्यं छत्राभं शाक्रमुच्यते |

शिरोयुग्मं तदाग्नेयं त्रिपदं याम्यमीरितम् |

खड्गाभं नैर्-ऋतं लिङ्गं वारुणं कलसाकृति |

वायव्यं ध्वजवल्लिङ्गं कौवेरन्तु गदान्वितम् |

ईशानस्य त्रिशूलाभं लोकपालादिनिःसृतम् |

स्वयम्भू लिङ्गमाख्यातं सर्वशास्त्रविशारदैः ||

इति स्वयम्भूलिङ्गलक्षणम् ||

मत्स्यसूक्ते ||

दृष्ट्वा लिङ्गं महेशस्य स्वयम्भूतस्य पार्वति ! |

सर्वपापविनिर्मुक्तं परे ब्रह्मणि लीयते ||

एतेषां पूजाफलन्तु तत्रैव ||

विशेषाच्छैलजं मुक्त्यै भुक्तये चानुषङ्गतः |

पार्थिवं भुक्तये शस्तं मुक्तये चानुषङ्गतः |

एवं वै दारुजं ज्ञेयं चिह्नलिङ्गं तथा पुनः |

स्थिरलक्ष्मीप्रदं ज्ञेयं हैमं राज्यप्रदञ्च तत् |

पुत्रवृद्धिकरं ताम्रं राङ्गमायुःप्रवर्द्धनम् ||

पद्मपुराणम् ||

पारदञ्च महाभूत्यै सौभाग्याय च मौक्तिकम् |

चन्द्रकान्तं मृत्युजित् स्याद्धाटकं सर्वकामदम् |

वीरमित्रोदयधृतकल्पोत्तरेऽपि ||

सर्वफलप्रदा भूमिर्मणयस्तद्वदेव हि |

अनन्ताद्याः स्मृता ह्यष्टौ मणयो विद्युदुज्ज्वलाः |

रात्रौ प्रकाशकाः सर्वविषाद्याघातकारिणः |

नानावर्णास्तु विज्ञेया रसैर्गन्धैश्च रूपतः |

वज्राद्याः स्फाटिकाद्याश्च गुडान्नादिविनिर्मितम् |

सर्वकामप्रदं पुंसां लिङ्गं तात्कालिकं मतम् ||

लक्षणसमुच्चये ||

गन्धं सौभाग्यदं लिङ्गं पौष्पं मुक्तिप्रदायकम् ||

तथा |

नानासूनोद्भवं लिङ्गं नानाकामप्रदायकम् |

सैकतं गुणदं लिङ्गं सौभाग्याय च लावणम् |

उच्चाटने तु पाशाप्तं मौलं शत्रुक्षयावहम् |

तात्कालिकं दरिद्रश्च कृत्वा भक्त्या समर्च्चयेत् ||

गरुडपुराणे ||

कस्तूरिकाया द्वौ भागौ चत्वारश्चन्दनस्य च |

प्. ६२४) कुङ्कुमस्य तयश्चैव शशिना च चतुःसमम् |

एतद्वै गन्धलिङ्गन्तु कृत्वा सम्पूज्य भक्तितः |

शिवसायुज्यमाप्नोति बन्धुभिः सहितो नरं |

कार्यं पुष्पमयं लिङ्गं हयगन्धसमन्वितम् |

नवखण्डां धरां भुक्त्वा गणेशाधिपतिर्भवेत् |

रजोभिर्निर्मितं लिङ्गं यः पूजयति भक्तितः |

विद्याधरपदं प्राप्य पश्चाच्छिवसमो भवेत् |

श्रीकामो गणेशकृल्लिङ्गं कृत्वा भक्त्या प्रपूजयेत् |

स्वच्छेन कापिलेनैव गोमयेन प्रकल्पयेत् |

स्वच्छेन भूमिपतनरहितेन शून्यद्धृतेन इति यावत् |

कार्यं यष्टिक्रमं लिङ्गं यवगोधूमशालिजम् |

श्रीकामः पुष्टिकामश्च पुत्रकामस्तदर्च्चयेत् |

सिताखण्डमयं लिङ्गं कार्यमारोग्य वर्द्धनम् |

वश्ये लवणजं लिङ्गं तालत्रिकटुकान्वितम् |

तालं हरितालम् ||

त्रिकटुकं शुण्ठीपिप्पलीमरिचमिति प्रसिद्धम् |

गव्यघृतमयं लिङ्गं सम्पूज्य बुद्धिवर्द्धनम् ||

तथा |

लवणेन च सौभाग्यं पार्थिवं सर्वकामदम् |

कामदं तिलपिष्टोत्थं तुषोत्थं मारणे स्मृतम् |

भस्मोत्थं सर्वफलदं गुडोत्थं प्रीतिवर्द्धनम् |

गन्धोत्थं गुणदं भुरि शर्करोत्थं सुखप्रदम् |

वंशाङ्कुरोत्थं वंशकरं गोमयं सर्वरोगदम् |

केशास्थिसम्भवं लिङ्गं सर्वशत्रुविनाशनम् |

क्षोभणे मारणे पिष्टसम्भवं लिङ्गमुत्तमम् |

दारिद्र्यदं द्रुमोद्भूतं पिष्टं सारस्वतप्रदम् |

दधिदुग्धोद्भवं लिङ्गं कीर्तिलक्ष्मीमुखप्रदम् |

धान्यदं धान्यजं लिङ्गं फलोत्थं फलदं भवेत् |

पुष्पोत्थं दिव्यभोगायुर्मुक्त्यै धात्रीफलोद्भवम् |

नवनीतोद्भवं लिङ्गं कीर्तिसौभाग्यवर्द्धनम् |

दूर्वाकाण्डसमुद्भूतमपमृत्यु निवारणम् |

कर्पूरसम्भवं लिङ्गं चला वै भुक्तिमुक्तिदाः |

अयस्कान्तं चतुर्द्धा तु ज्ञेयं सामान्यसिद्धिषु ||

सारसंग्रहे विशेषः ||

सर्वं न च भवं श्रेष्ठं तत्र वज्रमरिछिदि |

यमलिङ्गं महाभूत्यै सौभाग्याय च मौक्तिकम् |

पुष्टिमूलं महानीलं ज्योतिस्तीरसमुद्भवम् |

प्. ६२५) स्पर्शकं कुलसन्नत्यै तैजसं सूर्यकान्तजम् |

चन्द्रापीडं मृत्युजितं स्फाटिकं सर्वकामदम् ||

चन्द्रापीडं चन्द्रकान्तमित्यर्थः |

शूलाख्यमणिजं शत्रुक्षयार्थं मौक्तिकं तथा |

यत्सन्निधानात् शूलरोगनाशः स शूलमणिः |

अपुत्रं हीरकं ज्ञेयं रोगहृन्मौक्तिकोद्भवम् |

शुभकृत् पुष्कलं तीर्थे वैदूर्यं शत्रुदर्पहृत् |

नीलं लक्ष्मीप्रदं ज्ञेयं स्फाटिकं सर्वकामदम् ||

कालोत्तरे ||

महाभूतिप्रदं हैमं राजतं भूतिवर्द्धनम् |

आरकूटं तथा कांस्यं शृणु सामान्यमुक्तिदम् ||

आरकूटं पित्तलम् ||

त्रपुसीसायसं लिङ्गं शत्रूणां नाशने हितम् ||

तथा |

कीर्तिदं कांस्यजं लिङ्गं राजतं पुत्रवर्द्धनम् |

पैत्तलं भुक्तिमुक्त्यर्थं मिश्रजं सर्वसिद्धिदम् ||

मिश्रजमष्टधातुनिर्मितम् ||

शिवनारदसंवादे ||

पितॄणां मुक्तये लिङ्गं पूज्यं रजतसम्भवम् |

हैमजं सत्यलोकस्य प्राप्तये पूजयेत् पुमान् |

पूजयेत्ताम्रजं लिङ्गं पुष्टिकामो हि मानवः |

त्राम्रादिलिङ्गपूजनन्तु कलीतरपरम् |

तथाच मत्स्यसूक्ते ||

ताम्रलिङ्गं कलौ नार्चेत् रैत्यस्य सीसकस्य च |

रक्तचन्दनलिङ्गञ्च शङ्खकांस्यायसं तथा |

तुष्टिकामस्तु सततं लिङ्गं पित्तलसम्भवम् |

कीर्तिकामो यजेन्नित्यं लिङ्गं कांस्यसमुद्भवम् |

शत्रुमारणकामस्तु लिङ्गं लौहमयं सदा |

सदा सीसमयं लिङ्गमायुष्कामोऽर्च्चयेन्नरः ||

लक्षणसमुच्चयेऽपि |

स्थिरलक्ष्मीप्रदं हैमं राजतं चैव राज्यदम् |

प्रजावृद्धिकरं राङ्गं ताम्रमायुःप्रवर्द्धनम् |

विद्वेषकारकं कांस्यं रीतिजं शत्रुनाशनम् ||

रीतिजं पित्तलमयम् ||

रोगघ्नं सैसकं लिङ्गमायसं शत्रनाशनम् |

अष्टलौहमयं लिङ्गं कुष्ठरोगक्षयावहम् |

त्रिलौहसम्भवं लिङ्गं विज्ञानं प्रति सिद्धिदम् ||

लिङ्गपुराणे ||

श्रीप्रदं वज्रजं लिङ्गं शिलाजं सर्वसिद्धिदम् |

धातुजं धनदं साक्षाद्दारुजं भोगसिद्धिदम् ||

कालोत्तरे ||

गन्धपुष्पमयं लिङ्गं तथान्नादिविनिर्मितम् |

प्. ६२६) कस्तूरीसम्भवं लिङ्गं धनाकाङ्क्षी प्रपूजयेत् |

लिङ्गं गोरोचनोत्थञ्च रूपकामस्तु पूजयेत् |

कान्तिकामस्तु सततं लिङ्गं कुङ्कुमसम्भवम् |

श्वेतागुरुसमुद्भूतं महाबुद्धिविवर्द्धनम् |

धारणाशक्तिदं लिङ्गं कृष्णागुरुसमुद्भवम् ||

मातृकाभेदतन्त्रे द्वादशपटले च ||

पार्थिवे शिवपूजायां सर्वसिद्धियुतो भवेत् |

पाषाणे शिवपूजायां द्विगुणं फलमीरितम् |

स्वर्णलिङ्गे च पूजायां शत्रूणां नाशनं मतम् |

सर्वसिद्धिश्वरो रौप्यै फलं तस्माच्चतुर्गुणम् |

ताम्रे पुष्टिं विजानीयात् कांस्ये च धनसंक्षयः |

गङ्गायाञ्च लक्षगुणं लाक्षायां रोगवान् भवेत् |

स्फाटिके सर्वसिद्धिः स्यात्तथा मरकते प्रिये ! |

लौहलिङ्गे रिपोर्नाशः कामदं भस्मलिङ्गकम् |

बालुकायां काम्यसिद्धिर्गोमये रिपुहिंसनम् |

सर्वलिङ्गस्य माहात्म्यं धर्म्मकामार्थमोक्षदम् ||

षट्कर्म्मदीपिकाधृतशिवधर्मे ||

ब्रह्मा सम्पूजयेन्नित्यं लिङ्गं शैलमयं शुभम् |

तस्य सम्पूजनात्तेन प्राप्तं ब्रह्मत्वमुत्तमम् |

इन्द्रनीलमयं लिङ्गं विष्णुः समर्चयेत् सदा |

विष्णुत्वं प्राप्तवान् तेनसोऽभूद्भूतैकपालकः |

स्फाटिकं निर्म्मलं लिङ्गं वरुणोऽभ्यर्च्चयेत् सदा |

तेन तद्वरुणत्वं हि प्राप्तं तेजोबलान्वितम् ||

मातृकाभेदतन्त्रे सप्तमपटलेऽपि ||

पूजयेत् पार्थिवे लिङ्गे पाषाणलिङ्गकेऽथवा |

स्वर्णलिङ्गेऽथवा देवि ! रौप्ये ताम्रे च कांस्यके |

पारदे वाथ गङ्गायां स्फटिके मरकतेऽपि वा |

कार्यभेदे लौहलिङ्गे भस्मनिर्म्मितलिङ्गके |

बालुकानिर्मिते लिङ्गे गोमये वाथ पूजयेत् |

संस्कारेण विना देवि ! पाषाणद्रौ न पूजयेत् ||

इति शिवलिङ्गनिर्म्माणद्रव्याणि ||

अथ शिवलिङ्गसंस्कारः ||

तत्रैव ||

संस्कारञ्च प्रवक्ष्यामि विशेष इह यो भवेत् |

रौप्यञ्च स्वर्णलिङ्गञ्च स्वर्णपात्रे निधाय च |

तस्मादुत्तोल्य तल्लिङ्गं दुग्धमध्ये दिनत्रयम् |

त्र्यम्बकेण स्नापयित्वा कालरुद्रं प्रपूजयेत् |

प्. ६२७) षोडशेनोपचारेण वेद्यान्तु पार्वतीं यजेत् |

तस्मादुत्तोल्य तल्लिङ्गं गङ्गातोये दिनत्रयम् |

ततो वेदोक्तविधिना संस्कारमाचरेत् सुधीः |

पूर्वोक्तवचनैः फलविशेषकामनया नानाविधलिङ्गपूजोक्ता |

सा च पूजा लिङ्गं सुलक्षणं कुर्यात्त्यजेल्लिङ्गमलक्षणम् |

दैर्घ्य हीने भवेद् व्याधिरधिके शत्रुवर्द्धनम् |

मानहीने विनाशः स्यादधिके च शिशुक्षयः |

विस्तारे चाधिके हीने राष्ट्रनाशो भवेद् ध्रुवम् |

पीठहीने तु दारिद्र्यं शिरोहीने कुलक्षयः |

ब्रह्मसूत्रविहीने च राज्ञां राष्ट्रञ्च नश्यति |

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन लिङ्गं कुर्यात् सुलक्षणम् |

इत्यादिना सुलक्षणलिङ्गस्यैव फलदातृत्वमुक्तम् |

लिङ्गार्च्चनतन्त्रे द्वितीयपटले ||

देव्युवाच ||

इन्द्रियैरहितो देवः शून्यरूपः सदाशिवः |

आकारो नास्ति देवस्य किं तस्य पूजने फलम् ||

शिव उवाच ||

प्रेते पूजा महेशानि ! कदाचिन्नास्ति पार्वति ! |

रुद्रस्य परमेशानि ! रौद्री शक्तिरितीरिता |

रौद्री तु परमेशानि ! आद्या कुण्डलिनी भवेत् |

वर्त्तते परमे शानि ! ब्रह्मविष्णुशिवात्मिका |

सार्द्धत्रिबलयाकारैः शिवं वेष्ट्य सदा स्थिता |

शक्तिं विना महेशानि ! प्रेतत्वं तस्य निश्चितम् |

शक्तिसंयोगमात्रेण कर्म्मकर्त्ता सदाशिवः |

अत एव महेशानि ! पूजयेच्छिवलिङ्गकम् ||

इति सशक्तिकशिवलिङ्गपूजनफलम् ||

मातृकातन्त्रे सप्तमपटले ||

देव्युवाच ||

लिङ्गप्रमाणं देवेश ! कथयस्व मयि प्रभो ! |

पार्थिवे च शिलादौ च विशेषो यत्र यो भवेत् ||

श्रीशिव उवाच ||

मृत्तिकातोलकं ग्राह्यमथवा तोलकद्वयम् |

एतदन्यन्न कुर्वीत कदाचिदपि पार्वति ! ||

षट्कर्म्म दीपिकाधृतविश्वसारतन्त्रेऽपि ||

मृत्तिकातोलकं ग्राह्यमथवा तोलकद्वयम् |

त्रिसूत्रस्य प्रमाणेन घटनं कारयेद्बुधः |

स्वाङ्गुष्ठपर्वमाणन्तु कृत्वा लिङ्गं प्रपूजयेत् |

मृदादिलिङ्गघटने प्रमाणं परिकीर्तितम् |

प्. ६२८) फलमुक्तमवाप्नोति अन्यथा चेत्तदन्यथा |

त्रिसूत्रीकरणमुक्तं कालोत्तरे ||

लिङ्गे वेद्यां तथा पीठे समसूत्रनिपातनात् |

समञ्चैव विजानीयात् त्रिसूत्रीकरणन्त्विदम् |

तत्र मृत्तिकाभेदेन ब्राह्मणादीनां पूजाफलस्य 
प्रशस्तत्वमुक्तम् ||

लिङ्गार्च्चनतन्त्रे तृतीयपटले ||

चतुर्द्धा पार्थिवं लिङ्गं मृत्स्नाभेदेन पार्वति ! |

शुक्लं रक्तं तथा पीतं कृष्णञ्च परमेश्वरि ! |

शुक्लन्तु ब्राह्मणे शस्तं क्षत्रिये रक्तमिष्यते |

पीतन्तु वैश्यजातौ स्यात् कृष्णं शूद्रे प्रकीर्तितम् |

तथा ||

शुक्लं हि पार्थिवं लिङ्गं निर्माय यस्तु पूजयेत् |

स एव परमेशानि ! त्रिवर्गफलभाग्भवेत् |

क्षत्रियस्तु वरारोहे ! रक्तं निर्माय पार्थिवम् |

पूजयेत् सततं यस्तु त्रिवर्गफलमाप्नुयात् |

हरितं पार्थिवं देवे ! निर्म्माय यस्तु पूजयेत् |

स च वैश्यो महेशानि ! त्रिवर्गफलभाग्भवेत् |

कृष्णं हि पार्थिवं लिङ्गं निर्माय यस्तु पूजयेत् |

स शूद्रः परमेशानि ! त्रिवर्गफलभाग्भवेत् ||

मातृकाभेदतन्त्रे ||

शिलादौ च महेशानि ! स्थूलञ्च फलदायकम् |

अङ्गुष्ठमानं देवेशि ! यद्वा हेमाद्रिमाणकम् |

क्रमेण देवदेवेशि ! फलं बहुविधं लभेत् |

स्थूलात् स्थूलतरं लिङ्गं रुद्राक्षं परमेश्वरि ! |

पूजनाद्धारणाद्देवि ! फलं बहुविधं स्मृतम् |

स्थूलात् स्थूलतरमिति पार्थिवलिङ्गेतरपरम् |

मृत्तिकातोलकमिति प्रागुक्तविशेषवचनादिति |

शिलास्फटिकमरकतादीनां पञ्चसूत्रीकरणमुक्तम् लैङ्गै 
यथा ||

शिवलिङ्गस्य यन्मानं तन्मानं दक्षसव्ययोः |

योन्यग्रमपि यन्मानं तदधोऽपि यथा भवेत् ||

तन्त्रान्तरे ||

लिङ्गस्य यादृग् विस्तारः परिणामोऽपि तादृशः |

लिङ्गस्य द्विगुणा वेदी योनिस्तदर्द्धसम्मिता |

कुर्वीताङ्गुष्ठतो ह्रस्वं न कदाचिदपि क्वचित् |

रत्नादिशिवनिर्माणे मानमिवावशाद्भवेत् ||

लिङ्गशब्दव्युत्पत्तिस्तु स्कन्दपुराणे |

आकाशं लिङ्गमित्याहु पृथिवी तस्य पीठिका |

प्. ६२९) आलयः सर्वदेवानां लयनाल्लिङ्गमुच्यते ||

शिव उवाच ||

न तुष्याम्यर्च्चितोऽर्च्चायां पुष्पधूपनिवेदनैः |

लिङ्गेऽर्च्चिते तथात्यर्थं परं तुष्यामि पार्वति ! |

एवं देवि ! पुरा कृत्ये जितोऽहं सर्वदैवतैः |

लिङ्गत्वाल्लिङ्गमित्युक्तं सदेवासुरकिन्नरैः |

प्रयच्छामि दिवं देवि ! यो मल्लिङ्गार्च्चने रतः |

त्यक्ता सर्वाणि पापानि निर्गदो दग्धकल्मषः |

मन्मना मन्नमस्कारो मामेव प्रतिपद्यते |

द्रव्यविशेषेण पूजादिफलमपि तत्रैव ||

वस्त्रपूतजलैर्लिङ्गं स्नपित्वा मम मानवः |

लक्षाणाञ्चाश्वमेधानां फलमाप्नोति सत्तमः |

सुगन्धिचन्दननरसैर्लिङ्गमालिप्य भक्तितः |

आलिप्यते सुरस्त्रीभिः सुगन्धैर्यक्षकर्दमैः ||

लिङ्गपूजाकरणदोषः तत्पूजाफलञ्च तत्रैव 
शिवनारदसंवादे ||

विना लिङ्गार्च्चनं यस्य कालो गच्चति नित्यशः |

महाहानिर्भवेत्तस्य दुर्गतस्य दुरात्मनः |

एकतः सर्वदानानि व्रतानि विविधानि च |

तीर्थानि नियमा यज्ञा लिङ्गाराधनमेकतः |

न लिङ्गाराधनादन्यत् पुरा वेदे चतुर्ष्वपि |

विद्यते सर्वशास्त्राणामेष एव सुनिश्चितः |

भुक्तिमुक्तिप्रदं लिङ्गं विविधापन्निवारणम् |

पूजयित्वा नरो नित्यं शिवसायुज्यमाप्नुयात् |

सर्वमन्यत् परित्यज्य क्रियाजालमशेषतः |

भक्त्या परमया विद्वान् लिङ्गमेकः प्रपूजयेत् ||

मत्स्यसूक्ते षोडशापटले ||

अश्वमेधसहस्राणि वाजपेयशतानि च |

महेशार्चनपुण्यस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम् ||

लिङ्गपुराणे ||

बहुनात्र किमुक्तेन चराचरमिदं जगद् |

शिवलिङ्गं समभ्यर्च्य स्थितमत्र न संशयः ||

मातृकाभेदतन्त्रे ||

शिवस्य पूजनाद्देवि ! चतुर्वर्गाधिपो भवेत् |

अष्टैश्वर्ययुतो मर्त्त्यः शम्भुनाथस्य पूजनात् |

स्वयं नारायणः प्रोक्तो यदि शम्भु प्रपूजयेत् |

स्वर्गे मर्त्त्ये च पातले ये देवाः संस्थिताः सदा |

प्. ६३०) तेषां पूजा भवेद्देवि ! शम्भुनाथस्य पूजनात् ||

षट्कर्म्मदीपिकाधृतकालोत्तरे नारदवाक्यम् ||

असारे खलु संसारे सारमेतच्चतुष्टयम् |

काश्यां वासः सतां सङ्गो गङ्गाम्भः शम्भु पूजनम् ||

स्कन्दापुराणे ||

अग्निहोत्रास्त्रिवेदाश्च यज्ञाश्च बहुदक्षिणाः ||

शिवलिङ्गार्च्चनस्यैते कोट्यंशेनापि ते समाः |

छित्वा भित्त्वा च भूतानि हित्वा सर्वमिदं जगत् |

यजेद्देवं विरूपाक्षं न स पापेन लिप्यते |

अनेकजन्मसाहस्रं भ्राम्यमाणश्च योनिषु |

कः समाप्नोति वै मुक्तिं विना लिङ्गार्च्चनं नरः ||

वीरमित्रोदयधृतस्कन्दपुराणे ||

ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यः शूद्रो वाप्यनुलोमजः |

पूजयेत् सततं लिङ्गं तत्तन्मन्त्रेण सादरम् |

तत्तन्मन्त्रेणेति यथायोग्यं वैदिकतान्त्रिकनाममन्त्रेणेत्यर्थः 
||

लिङ्गपुराणे ||

मूले ब्रह्मा तथा मध्ये विष्णुस्त्रिभुवनेश्वरः |

रुद्रोपरि महादेवः प्रणवाख्यः सदाशिवः |

लिङ्गवेदो महादेवीलिङ्गं साक्षान्महेश्वरः |

तयोः सम्पूजनान्नित्यं वेदी देवश्च पूजितौ ||

अथ पारदशिवलिङ्गमाहात्म्यम् ||

मातृकाभेदतन्त्रे अष्टमपटले ||

ज्योतिर्मयं महालिङ्गं कैलासनगरे प्रिये ! |

तस्यैव षोडशांशैकः काश्यां विश्वेश्वरः स्थितः |

पूर्णलिङ्गं महेशानि ! शिवबीजं न चान्यथा |

शिलामध्ये यथाचक्रं लक्ष्मीनारायणः परम् |

पारदस्य शतांशैको लक्ष्मीनारायणो न हि |

पकारं विष्णुरूपञ्च आकारं कालिका स्वयम् |

रेफं शिवं दकारञ्च ब्रह्मरूपं न चान्यथा |

पारदं परमेशानि ! ब्रह्मविष्णु शिवात्मकम् |

यो यजेत् पारदं लिङ्गं स एव सम्भुरव्ययः |

आजन्ममध्ये यो देवि ! एकदा यदि पूजयेत् |

स एव धन्यो देवेशि ! स ज्ञानी स च तत्त्ववित् |

स ब्रह्मवेत्ता स धनी स राजा भुवि पूज्यते |

अणिमादिभूतीनामीश्वरः साधकोत्तमः ||

अथ पारदशिवलिङ्गनिर्माणविधिः ||

तत्रैव ||

पारदे शिव निर्माणे नानाविघ्नं यतः प्रिये ! |

प्. ६३१) अत एव महेशानि ! शान्तिस्वस्त्ययनं चरेत् |

पारदं शिबबीजं हि टाडनं न हि कारयेत् |

ताडनाद्वित्तनाशः स्यात्ताडनाद्वित्तहीनता |

ताडनाद्रोगयुक्तत्वं ताडनान्मरणं भवेत् |

द्वादशां पार्थिवं लिङ्गमुपचारैश्च षोडशैः ||

पट्टादिसूत्रनिर्म्माणरचितं शुक्लमेव वा |

पुरुषस्य यथायोग्यं युग्मवस्त्रं निवेदयेत् |

भोगयोग्यं प्रदातव्यं मधुपर्कं कुलेश्वरि ! |

अलङ्कारं यथाशक्ति दद्यात् कल्याणहेतवे |

पूजयेद् बहुयत्नेन विल्वपत्रेण पार्वति ! |

तोडलोक्तेन विधिना प्रत्येकेनायुतं जपेत् |

आदौ पञ्चाक्षरं मन्त्रमष्टोत्तरशतं जपेत् |

पूजान्ते प्रजपेत् पश्चात् प्रसादाख्यं महामनुम् |

दक्षिणान्तं समाचर्यय हविष्याशी जितेन्द्रियः |

ताम्बूलञ्च तथा मत्स्यं वर्जयेन्न कदाचन |

अस्मिंस्तन्त्रे हविष्यान्नं ताम्बूलं मीनमुत्तमम् |

होमयेत् परमेशानि ! दशांशं वा शतांशकम् |

होमस्य दक्षिणा कार्या तदा विघ्नैर्न लिप्यते |

ततः परस्मिन् दिवसे पारदमानयेत् सुधीः |

तस्योपरि जपेन्मन्त्रं सर्वबन्धं नवात्मकम् |

व्योमबीजं शिवार्णञ्च वर्णाद्यं बिन्दुमस्तकम् |

वायुबीजं चेन्दुयुतं त्रितयं त्र्यम्बकं प्रिये ! |

इमं मन्त्रं महेशानि ! प्रजपेदौषधोपरि |

पारदे प्रजपेन्मन्त्रमष्टोत्तरशतं यदि |

तदैवौषधयोगेन बद्धो भवति नान्यथा |

ततः परस्मिन् दिवसे शृणु यः प्राणवल्लभे ! |

वरयेत् सर्वकर्त्तारं यथोक्तविभवावधि |

सुवर्णं चम्पकाकारं कर्णयुग्मे निवेशयेत् |

चतुष्कोणयुतं स्वर्णं ग्रीवायां सुमनोहरम् |

हस्तद्वये महेशानि ! दद्याद्बलययुग्मकम् |

बलयं शुक्लवर्णञ्च अङ्गुरीयं तथैव च |

ऊर्मी दद्यात् पीतवर्णां क्षौमवस्त्रयुगं शिवे ! |

ऊर्मीं अङ्गुरीयकम् |

एवं कृत्वा महेशानि ! शिवरूपं विचिन्तयेत् |

अथातः सम्प्रवक्ष्यामि विधानं शृणु पार्वति ! |

प्रस्तरे चैव संस्थाप्य झिण्टीपत्ररसेन च |

प्. ६३२) प्रणवेण समालोड्य कुर्यात् कर्दमवत् प्रिये ! |

निर्माणयोग्यं तद्द्रव्यं यदि स्यात् सुरसुन्दरि ! |

तदा निर्माय तल्लिङ्गं पुनर्दृढतरं चरेत् |

खपुष्पसंयुते वस्त्रे अङ्गारे च करौषके |

किञ्चिदुष्णं प्रकर्तव्यं यतो दृढतरं भवेत् |

अवधूतेरुच्यते |

मुण्डरिलिज्जे सूतपर ओचकोदिज्जे मण्डलभरके खलकरिज्जे |

ओहो ययायकादे प्राय ओच्छे शिवनिर्माय |

ओच्मे दिज्जे जडके पाणि वज्रसमानकरके जानि ||

इति पारदशिवलिङ्गनिर्माणविधिः ||

शिवलिङ्गोत्पत्तिस्तु नारदपञ्चरात्रे तृतीयरात्रे प्रथमाध्याये 
नारदब्रह्मसंवादे || यथा ||

ब्रह्मोवाच ||

पुरा त्वं चञ्चलं ज्ञात्वा त्वदग्रे न प्रकाशितम् |

इदानीं योगिनां ज्ञात्वा कथयामि न संशयः |

अतिगुह्यमतिगुह्यमतिगुह्यं न संशयः |

गोपितव्यं गोपितव्यं गोपितव्यं त्वयापि च |

शम्भुना गोपितं तन्त्रे तन्त्रान्तरे प्रकाशितम् |

शृणु तत्कथयाम्यद्य सावधानावधारय |

सर्गादौ विविधाः सर्गा मया सृष्टा हि नारद ! |

देवदानव दैत्याश्च गन्धर्वयक्षराक्षसाः |

सर्वे स्त्रीवशगाः श्रेष्ठा मैथुनाज्जायते प्रजा |

केवलं हि शिवः शम्भुर्दारग्रहणकर्मणि |

कदापि न मनश्चक्रे दृष्ट्वा चिन्तापराः सुराः |

मामेव शरणं नग्मुः सेन्द्रा देवासुरादयः |

प्रणिपत्य स्तुति कृत्वा उपतस्थुः समाहितः |

प्रोचुः प्राञ्जलयः सर्वे भयाद्गद्गदमानसाः ||

देवाद्या ऊचुः ||

उद्वाहिता वयं सर्वे भवनपि जनार्दनः |

केवलं हि महादेवो देवदेवो जगत्पतिः |

विवाहे न मनश्चक्रे कया वा मोह्यते शिवः |

उपायं चिन्तय विभो ! सदारः कथमीश्वरः |

येन स्याज्जगतां नाथस्तत् कुरुष्व दयानिधे ! |

इति श्रुत्वा वचस्तेषां ततो ब्रह्मा प्रजापतिः |

सह तैर्गरुडारूढं जगाम कमलासनः |

उवाच तं जगन्नाथं विष्णुं कमललोचनम् ||

ब्रह्मोवाच ||

सृष्टा मया सुरश्रेष्ठ ! मानुषा मैथुनोद्भवाः |

प्. ६३३) सर्वे स्त्रैणा विना शम्भु यत् कर्त्तव्यं वदस्व मे ||

श्रीभगवानुवाच ||

एभिः सह महाबाहो ! गच्छामस्त्वमहं शिवम् |

कर्त्तव्यं सूचितं तेन अनुज्ञाते यथाविधि |

किन्तु तद्योग्यनारीन्तु विवाहार्थं प्रकल्पय ||

ब्रह्मोवाच ||

दक्षं गच्छामहे सर्वे अनुज्ञापय तं हरे ! |

आद्याशक्तिं महामायां प्रसादयतु वै लघु |

कन्या भूत्वा महाशम्भुं मोहयिष्यति शङ्करम् |

एवमुक्त्वा तु तैः जग्मतुर्विधिकेशवौ |

यत्र दक्षो महातेजाः प्रोचतुः कार्ययमात्मनः |

उवाच दक्षं तद्युक्तं तपस्तप्तुं प्रजापतिः |

ब्रह्मा विष्णुश्च सर्वे ते तपसा तोसयेच्छिवाम् |

आविर्बभूव सा देवी कालिका गददीश्वरी |

प्राह मां वः किमर्थन्तु समुत्कण्ठाः सुरासुराः ||

देव्युवाच ||

शीघ्रं रूपं यथाकामं भवतां प्रार्थने फलम् |

अचिरात्तत् प्रदास्यामि सत्यं सत्यं न संशयः ||

देवाद्या ऊचुः ||

भूत्वा तु दक्षकन्या त्वं शङ्करं परिमोहय |

अस्माकं वाञ्छितञ्चैतत् कुरु सिद्धिं सदा शिवे ! |

एतत् श्रुत्वा वचस्तेषां निरीक्ष्य कमलासनम् |

उवाच वच्मि याविष्टा कालिका जगदीश्वरी ||

देव्युवाच ||

शम्भुरद्य तनो बालः किं मां सन्तोयिष्यति |

मम योग्यं पुमांस्त्वन्तु अन्यं वै परिकल्पय ||

ब्रह्मोवाच ||

शम्भुः सर्वगुरुर्देवो ह्यस्माकं परमेश्वरः |

महामत्त्वो महातेजाः स ते तोषं करिष्यति |

शम्भु तुल्यः पुमान्नास्ति कदाचिदपि कुत्रचित् |

इत्युक्ता ब्रह्मणा देवी वाचमित्याह चेश्वरी |

दक्षाय दर्शनं दत्त्वा उवाच उच्यतां वरः |

दक्षोऽपि दृष्ट्वा तां देवीं खड्गकर्त्तृधरां पराम् |

खर्वां लम्बोदरीं व्याघ्रचर्मावृतकटिस्थलीम् |

नीलोत्पलकपालाढ्यकरयुग्मां वरप्रदाम् |

कृतकृत्यमिवात्मानं मेने दक्षः प्रजापतिः ||

दक्ष उवाच ||

यदि मे वरदासि त्वं देवानामपि वाञ्छितम् |

मदीयतनया भूत्वा शङ्करं किल मोहय |

तथेत्युक्त्वा जगद्धात्री अन्तर्द्धानं गता तदा |

प्. ६३४) देवताश्च ततो नत्वा यत्र तेपे तपो हरः |

सस्त्रीकाः परमात्मानमुपतस्थुर्जगत्पतिम् |

प्रणेमुस्तुष्टुवुर्भक्त्या प्राहुर्गद्गदभाषिणः |

देवाद्या ऊचुः ||

भगवन् ! देवदेवेश ! लोकनाथ ! महाशय ! |

वयं सर्वे तु सस्त्रीकाः सृष्ट्यर्थं परमेश्वर ! |

अतस्त्वं कुरु चोद्वाहं सृष्टिरक्षा यथा भवेत् |

दक्षगेहे महाकाली मायेति परिकीर्तिता |

जाता ते प्रीतये शम्भो ! सा ते योग्या न संशयः ||

ईश्वर उवाच ||

भवतां प्रीतये सम्यक् करिष्ये नात्र संशयः |

उद्योगः क्रियतां क्षिप्रं विवाहाय ममैव हि |

इत्युक्तास्तु सुराः सर्वे ईश्वरेण महात्मना |

कृतकृत्या गताः सर्वे भवनं सर्वसुन्दरम् |

दक्षाय कथयामासुः शङ्करेणोदितं वचः |

ततो विवाहं निर्वर्त्य कृतकृत्या यथा गताः |

गताः सर्वे महेशोऽपि सत्या सह तदा गृहम् |

जगाम रेमे सत्या च चिरं निर्भरमानसः |

अथ काले कदाचित्तु सत्या सह महेश्वरः |

रेमे न शेके तं सुदुं सती श्रान्ताभवत्तदा |

उवाच दीनया वाचा देवदेवं जगद्गुरुम् |

भगवन्न हि शक्नोमि तव भारं सुदुःसहम् |

क्षमस्व मां महादेव ! कृपां कुरु जगत्पते ! |

निशम्य वचनं तस्या भगवान् वृषभध्वजः |

निर्भरं रमणं चक्रे गाढं निर्दयमानसः |

कृत्वा सम्पूर्णरमणं सती च त्यक्तमैथुना |

उत्थानाय मनश्चक्रे उभयोस्तेज उत्तमम्म् |

पपात धरणीपृष्ठे तैर्व्याप्तिमखिलं जगत् |

पाताले भूतले स्वर्गे शिवलिङ्गास्तदाभवन् |

तेन भूता भविष्याश्च शिवलिङ्गाः सयोनयः |

यत्र लिङ्गं तत्र योनिर्यत्र योनिस्ततः शिवः |

उभयोश्चैव तेजोभिः शिवलिङ्गं व्यजायत ||

इति शिवलिङ्गोत्पत्तिकथनम् ||

शिवलिङ्गपूजायां सर्वेषामधिकार उक्त उत्पत्तितन्त्रे 
चतुःषष्टिपटले ||

शाक्तो वा वैष्णवो वापि सौरो वा गाणपोऽथवा |

प्. ६३५) शिवार्च्चनविहीनस्य कुतः सिद्धिर्भवेत्प्रिये ! |

अनाराध्य च मां देवि ! योऽर्च्चयेद्देवतान्तरम् |

न गृह्णाति महादेवि ! शापं दत्त्वा व्रजेत् पुरम् |

पर्वताग्रसमं देवि ! मिष्टान्नादिक्रमेण हि |

फलानि बहुलान्येव पुष्पाण्येव यथाविधि |

सुमेरुसदृशं चान्नं नानाविधं महेश्वरि ! |

सूपादिकं महेशानि ! यदि स्यात् सागरोपमम् |

यद्दत्तं पुष्पनैवेद्यं सर्वं विष्ठामयं भवेत् |

शिवार्च्चनविहीनो यः पूजयेद्देवतान्तरम् |

विशेषतः कलियुगे स नरः पापभाग्भवेत् |

लिङ्गार्च्चनतन्त्रे प्रथमपटलेऽपि ||

सर्वपूजासु देवेशि ! लिङ्गपूजा परं पदम् |

लिङ्गपूजां विना देवि ! अन्यपूजां करोति यः |

विफला तस्य पूजा स्यादन्ते नरकमाप्नुयात् |

तस्माल्लिङ्गं महेशानि ! प्रथमं परिपूजयेत् |

यद्राज्यं लिङ्गपूजायां रहितं सततं प्रिये ! |

तद्राज्यं पतितं मन्ये विष्ठाभूमिसमं स्मृतम् |

ब्रह्म विट् क्षत्रियो देवि ! यदि लिङ्गं न पूजयेत् |

तत्क्षणात् परमेशानि ! त्रयश्चाण्डालतामियुः |

शूद्रश्च परमेशानि ! सदा शूकरवद्भवेत् |

शिवार्चनन्तु देवेशि ! यस्मिन् गेहे विवर्जितम् |

विष्ठागर्त्तसमं देवि ! तद्गृहं विद्धि पार्वति ! |

अन्नं विष्ठा पयो मूत्रं तस्मिन् वेश्मनि पार्वति ! |

शाक्तो वा वैष्णवो वापि शैवो वा परमेश्वरि ! |

आदौ लिङ्गं प्रपूज्याथ विल्वपत्रैर्वरानने ! |

पश्चादन्यं महेशानि ! लिङ्गं प्रार्थ्य प्रपूजयेत् |

अन्यथा मूत्रवत् सर्वं शिवपूजां विना प्रिये ! ||

वीरमित्रोदयधृतस्कन्दपुराणे शिवलिङ्गमधिकृत्य ||

दर्शनात् स्पर्शनात्तस्य लभन्ते निर्वृतिं नराः |

तस्य पुण्यं मया वक्तुं सम्यग्युगशतैरपि |

शक्यते नैव विधिवत्तस्मात् तं स्थापयेच्छिवम् |

सर्वेषामेव वर्णानां विभोर्दिव्यं वपुः शुभम् |

सुकृतं भावनायोग्यं योगिनां निष्फलं तथा |

शिवलिङ्गं समुल्लङ्घ्य योऽर्चयेदन्यदेवताः |

प्. ६३६) स नृपः सह देशेन रौरवं नरकं व्रजेत् |

ब्रह्मादयः सुराः सर्वे राजानः समहर्षिकाः |

मानवा मुनयश्चैव सर्वे लिङ्गं यजन्ति च |

विष्णुर्नारायणो हत्वा ससैन्यं ब्रह्मणः सुतम् |

स्थापितं विधिवद्भक्त्या लिङ्गं तीरे नदीपतेः |

कृत्वा पापसहस्राणि हत्वा विप्रशतं तथा |

पापात् समाश्रितो लिङ्गं मुच्यते नात्र संशयः |

सर्वे लिङ्गमया लोकाः सर्वे लिङ्गे प्रतिष्ठिताः |

तस्मादभ्यर्चयेल्लिङ्गं यदीच्छेच्छाश्वतं पदम् |

सर्वं लिङ्गमयं लोकं सर्वं लिङ्गे प्रतिष्ठितम् |

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन स्थापयेत् पूजयेच्च तत् |

ब्रह्मा हरश्च भगवान् विश्वे देवा उमा हरिः |

लक्ष्मीर्धृतिः स्मृतिः प्रज्ञा विधिर्दुर्गा शची तथा |

रुद्राश्च वसवः स्कन्दो विशाखः शाख एव च |

नैगमेशश्च भगवान् लोकपाला ग्रहास्तथा |

सर्वे नन्दिपुरोगाश्च गणा गणपतिः प्रभुः |

पितरो मुनयः सर्वे कुवेराद्याश्च सत्तमाः |

आदित्या वसवः साध्या अश्विनौ च भिषग्वरौ |

विश्वे देवाः समहतः पशवः पक्षिणो मृगाः |

ब्रह्मादि स्थावरं यच्च सर्वं लिङ्गे प्रतिष्ठितम् |

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन स्थापयेल्लिङ्गमैश्वरम् |

पलेन स्थापितं लिङ्ग पूजयेद्यदि मानवः ||

अन्यत्रापि ||

मूले ब्रह्मा वसति भगवान् मध्यभागे च विष्णुरग्रे शम्भुः 
पशुपतिरजो रुद्रमूर्तिर्वरेण्यः |

तस्माल्लिङ्गं गुरुसुरतरुं स्थापयेत् पूजयेद्वायस्मात् पूज्यो 
गणपतिरसौ देवमुख्यैः समस्तैः |

गन्धैः पुष्पैः सुगन्धैर्बहुतरबलिभिः 
स्तोत्रमन्त्रोपचारैर्नित्यञ्चाप्यर्चयन्ति त्रिदशवरनुतं 
लिङ्गमूर्तिं महेशम् |

गर्भाधानादिनाशस्त्वथ भयरहिता देवगन्धर्वमुख्यैः 
सिद्धैर्वन्ध्याश्च पूज्या गणवरनमितास्ते भजन्त्यप्रमेयाः ||

तस्माद्भक्तयोपचारेण स्थापयेत् परमेश्वरम् |

पूजयेच्च विशेषेण लिङ्गं सर्वार्थसिद्धये ||

तथा |

तस्मात् सदा पूजनीयो लिङ्गमूर्तिर्महेश्वरः |

यावत् पूजा सुरेशस्य तावद्देहस्थितिर्दिवि |

प्. ६३७) पूजनीयः शिवो नित्यमतः श्रद्धासमन्वितैः |

सर्वं लिङ्गमयं लोकं सर्वं लिङ्गे प्रतिष्ठितम् |

तस्मात् सम्पूजयेल्लिङ्गं यदीच्छेत् सिद्धिमात्मनः ||

सर्वे लिङ्गार्चनादेव देवा दैत्याश्च दानवाः |

यक्षा विद्याधराः सिद्धा राक्षसाः पिशिताशिनः |

अर्चयित्वा लिङ्गमूर्त्तिं संसिद्धा नात्र संशयः |

तस्मालिङ्गं यजेन्नित्यं येन केनापि भोः ! सुराः ! ||

तथा |

ये वाञ्छन्ति महाभोगान् राज्यं वा त्रिदशालये |

तेऽर्चयन्तु सदाकालं लिङ्गरूपं महेश्वरम् |

छित्वा भित्त्वा च भूतानि हत्वा सर्वमिदं जगत् |

यजेदेकं विरूपाक्षं न स पात्रैः प्रलिप्यते ||

एतानि वीरमित्रोदयधृतानि ||

अथ त्रैकालिकलिङ्गपूजाफलम् ||

मत्स्यसूक्ते ||

प्रातरुत्थाय यो लिङ्गं भक्त्या सम्पूजयेत् क्वचित् |

कपिलानां शतं दत्त्वा यत् फलं तदवाप्नुयात् |

मध्यन्दिनकरे प्राप्ते यो लिङ्गं प्रतिपूजयेत् |

सम्पूर्णां पृथिवीं दत्त्वा यत् फलं तदवाप्नुयात् ||

तथा ||

अष्टोत्तरसहस्रन्तु प्रत्यहं पूजयेच्छिवम् |

एककालं त्रिकालं वा स पुनाति कुलत्रयम् |

अष्टाष्टकं वा देवेशि ! शतं वापि तदर्द्धकम् |

तदेव सकलं विन्द्यान्मकारस्थसहस्रकम् |

द्रव्यमायुः स्त्रियं पुत्त्रान् यच्चान्यन्मनसेप्सितम् |

स्फाटिकं लिङ्गमासाद्य यजमानः समश्नुते |

वरं प्राणपरित्यागः शिरसो वापि कर्त्तनम् |

न चैवापूज्य युञ्जीत शिवलिङ्गं महेश्वरम् ||

षट्कर्मदीपिकाधृतस्कन्दपुराणेऽपि ||

प्रातरुत्थाय यो लिङ्गं भक्त्या सम्पूजयेत् सकृत् |

कपिलालक्षदानेन यत् फलं तदवाप्नुयात् |

मध्यन्दिनकरे प्राप्ते यो लिङ्गं परिपूजयेत् |

सम्पूर्णां पृथिवीं दत्त्वा यत् फलं तदवाप्नुयात् |

वारुणीमाश्रिते सूर्ये शिवं समर्चयेत्तु यः |

गवां शतसहस्रस्य दत्तस्य फलमाप्नुयात् ||

प्. ६३८) अथ कामनाभेदे पार्थिवशिवलिङ्गसङ्ख्या 
वीरमित्रोदयधृता यथा |

संख्या पार्थिवलिङ्गस्य यथाकामं निगद्यते |

सृल्लिङ्गं पार्थिवं नाम भुक्तिमुक्तिकरं परम् |

देशकालादिकं ज्ञात्वा कुर्यालिङ्गं फलप्रदम् |

न करोति यदा ज्ञात्वा न कार्यं तस्य सिध्यति |

विद्यार्थी शतसहस्रं धनार्थी च तदर्द्धकम् |

पुत्रार्थी सार्द्धसाहस्रं कन्यार्थी च शतत्रयम् |

विद्वान् लिङ्गायुतं कुर्यात् सर्वपापहरं परम् |

राज्यार्थी शतसाहस्रं कान्तार्थी शतपञ्चकम् |

मोक्षार्थी कोटिगुणितं भूतिकामः सहस्रकम् |

रूपार्थी त्रिसहस्रन्तु तीर्थार्थी द्विसहस्रकम् |

सुहृत्कामः सहस्रन्तु वस्त्रार्थं शतमष्टकम् |

मारणार्थं सप्तशतं मोहनार्थं शताष्टकम् |

उच्चाटनवशश्चैव सहस्रन्तु यथोक्ततः |

स्तम्भने च सहस्रन्तु मारणे च तदर्धकम् |

महाराजभये पञ्चशतञ्चापदि सङ्कटे |

सहस्रमयुतं सर्वमाकदं परिकीर्तितम् |

एकं पापहरं प्रोक्तं द्विलिङ्गं चार्थसिद्धिदम् |

त्रिलिङ्गं सर्वकामानां कारणं परमीरितम् ||

तथा ||

लिङ्गानामयुतं कृत्वा पूजा राजभयं हरेत् |

सहस्राणि च लिङ्गानाम् निगडान्मोचयेद्ध्रुवम् |

कारागृहविमुक्त्यर्थमयुतं कारयेद्बुधः ||

डाकिन्यादिभये पञ्चसहस्रं कारयेत्तदा |

सहस्राणाञ्च पञ्चाशदपुत्रो हि प्रकारयेत् |

लिङ्गार्च्चनतन्त्रे नवमपटले ||

अनेन च क्रमाद्देवि ! लक्षं यस्तु प्रपूजयेत् |

सर्वाभीष्टफलं देवि ! लभते नात्र संशयः ||

तथा ||

एकीकृत्य महेशानि ! युगलं न तु पूजयेत् |

एकीकृत्य महेशानि ! दशपञ्चशतानि च |

प्रत्येकेनाथ वा देवि ! विल्वपत्रैः प्रपूजयेत् |

एकैकं पूजयेल्लिङ्गं युगलं न तु पूजयेत् |

दरिद्रो जायते देवि ! युगलस्य तु पूजनात् १ ||

इति लिङ्गयुग्मपूजानिषेधः ||

इति श्रीप्राणतोषिण्यां पञ्चमे भक्तिकाण्डे शाखाकथनं 
नाम द्वितीयः परिच्छेदः ||



प्. ६३९) अथ शिवपूजा ||

मत्स्यसूक्ते महातन्त्रे पञ्चदशपटले ||

तीर्थमृत्स्नां समाहृत्य निर्माय लिङ्गमद्भुतम् |

तीर्थाभावे महेशानि ! नदीमृत्स्नां शुचिस्मिते ! |

नद्यभावे महेशानि ! क्षुद्राया मृत्तिकां प्रिये ! ||

नदीक्षुद्रयोर्लक्षणमपि ||

पर्वतप्रभवा देवि ! नदीनाम्नीत्युदाहृतम् |

एतद्भिन्ना महेशानि ! नदी क्षुद्रा इति प्रिये ! |

निर्झरस्य च देवेशि ! मृत्स्ना सम्पत्प्रदायिनी |

तथा चैव सरोत्पन्ना नानासुखप्रदायिनो |

सर्वाभावे महेशानि ! गोष्पदस्थाञ्च मृत्तिकाम् |

अथवा परमेशानि ! यत्र चित्तं प्रसीदति |

सुपीनं सुन्दरं रम्यं शर्करारहितं सदा |

निर्म्माय पार्थिवं लिङ्गं कुण्डलीसहितं प्रिये ! |

यो लिङ्गं परमेशानि ! स रुद्रः परमेश्वरः |

कुण्डली वेष्टनी तस्याः सा देवी परमेश्वरी |

शिवस्य पूजनाद्देवि ! देवीदेवौ च पूजितौ |

एकस्य पूजनाद्देवि ! द्वयोरेव प्रपूजनम् ||

लिङ्गार्च्चनतन्त्रे द्वितीयपटले ||

मृत्स्ना तु परमेशानि ! वर्णभेदेन सुन्दरि ! |

वर्णभेदेन ब्राह्मणादिवर्णभेदेन | 

वर्णभेदस्तु पूर्वमुक्तः |

सम्मन्त्र्य मातृकामन्त्रैश्चानुलोमविलोमतः |

जप्त्वा तु परमेशानि ! दशधा परमेश्वरि ! |

इति मन्त्रं जपित्वा वै मृत्स्नां प्रार्थ्य वरानने ! |

सर्वशक्तिमये ! देवि ! मृत्तिके ! त्रिदशेश्वरि ! |

निर्म्माय पार्थिवं लिङ्गं शिवपूजां करोम्यहम् |

त्वयि कामश्च धर्मश्च तत्क्रमे सत्यपीश्वरि ! |

चतुर्वर्गप्रदे ! देवि ! नानारत्नविभूषिते ! |

त्वां विना परमेशानि ! कुतो मोक्षः कुतः सुखम् |

अर्थः कामञ्च देवेशि ! त्वां विना न हि जायते |

ओं ह्रीं मृत्तिके ! दुष्कृतिहरे ! ह्रीं ओं |

इति मन्त्रं समुच्चार्य गृह्णीयात् मृत्तिकां प्रिये ! |

ओं हराय नम इति गृह्णीयाद्वा शुचिस्मिते ! |

अज्ञानात् परमेशानि ! यो गृह्णीयात्तु मृत्तिकाम् |

विफला तस्य सा पूजा पार्थिवस्य च लिङ्गके |

निर्माणं मातृकामन्त्रैरो/ महेश्वराय नम इति प्रिये ! |

प्. ६४०) उच्चार्य मातृकामन्त्रं शूलप्राणे ! ततः परम् |

सुप्रतिष्ठितो भव इत्युच्चार्य मातृकां ततः |

प्राणं नियोजयेद्देवि ! पार्थिवे शिवलिङ्गके |

प्राणप्रतिष्ठामन्त्रेण प्राणान्नियोजयेत्ततः ||

तोडलतन्त्रे पञ्चमपटलेऽपि ||

शृणु देवि ! प्रवक्ष्यामि पार्थिवं शिवपूजनम् |

तत्रादौ प्रीणयेद्देवि ! गुरुदेवमनन्यधीः |

ओं हराय नमस्कारं मृत्तिकामाहरेत् सुधीः |

महेश्वराय नमस्कारं निर्म्माय बहुयत्नतः |

शूलपाणे ! इहोच्चार्य सुप्रतिष्ठितो भवेति च |

अनेन मनुना देवि ! जीवन्यासं समाचरेत् |

हकारं विन्दुसंयुक्तं दीर्घयुक्तं षडङ्गकम् ||

लिङ्गार्च्चनतन्त्रे ||

भूतशुद्धिं महेशानि ! प्रथमं परिकीर्त्तितम् |

ततस्तु मातृकान्यासं कुर्यात् परमयत्नतः |

प्राणायामं ततः कृत्वा शिवं ध्यायेत् शुचिस्मिते ! ||

ध्यानन्तु तोडलतन्त्रे ||

तस्य ध्यानं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व सुसमाहिते ! |

ओं ध्यायेन्नित्यं महेशं रजतगिरिनिभं 
चारुचन्द्रावतंसं रत्नाकल्पोज्ज्वलाङ्गं 
परशुमृगवराभीतिहस्तं प्रसन्नम् |

पद्मासीनं समन्तात् स्तुतममरगणैर्व्याघ्रकृत्तिं वसानं 
विश्वाद्यं विश्वबीजं निखिलभयहरं पञ्चवक्त्रं त्रिनेत्रं 
||

रत्नाकल्पोज्ज्वलाङ्गमिति रत्नस्याकल्पो वेशस्तेनोज्ज्वलाङ्गं यस्य 
तम् |

व्याघ्रकृत्तिश्चर्म वस आच्छादने तद्वसानं 
तदाच्छादकमित्यर्थः ||

पुष्पं शिरसि सन्धार्य मानसैः पूजनं चरेत् |

पुनर्ध्यात्वा महेशानि ! शिरे पुष्पं निधाय च |

पिनाकधृक् इति चोच्चार्यय इहावह द्विधा वदेत् |

इह तिष्ठ ततो द्वन्द्वं सन्निधेहि द्वयं इह |

इह सन्निहतो रुद्र ! स्वशब्दञ्च ततो वदेत् |

यावत्पूजां समुच्चार्य ततश्चैव करोम्यहम् |

स्नानीयञ्च पशुपतिं ङेयुतञ्च नमश्चरेत् ||

पूजामन्त्र स्तु वेदाद्यं यो जपेद्देवि ! ब्राह्मणः 
साधकोत्तमः |

वेदाद्यः प्रणवः ! एतत्पाद्यं महेशानि ! षडक्षरमनुं 
ततः |

नमस्कारं समुच्चार्य सव दद्याद्विचक्षणः ||

प्. ६४१) षडक्षरप्रमाणन्तु तत्रैव ||

नकुलीशं समुद्धृत्य मनुस्वरविभूषितम् |

विन्दुनादकलायुक्तं प्रसादाख्यं महेश्वरम् |

नकुलीहो हकारः |

मनुस्वर औकारः |

अस्य मन्त्रस्य माहात्म्यमूर्द्धाम्नाये मयोदितम् |

नमस्कारं समुद्धृत्य वान्तं नेत्रसमन्वितम् |

वारुणं मुखवृत्तञ्च वायुं ललाटसंयुतम् |

अमुं पञ्चाक्षरं मन्त्रं पञ्चाम्नायफलप्रदम् |

प्रणवादिर्यदा देवि ! तदा मन्त्रः षडक्षरः |

नमस्कारो नम इति स्वरूपः |

वान्तः शकारः |

नेत्रं प्रथमोपस्थितत्वाद्दक्षिणं तेन इकारः |

वारुणो यकारः |

मुखवृत्तमाकारः |

आयुर्यकारो ललाटमकारः |

प्रसादख्यं समुद्धृत्य अर्द्धनारीश्वराय च |

पुनः प्रसादमुद्धृत्य मन्त्रं परमगोपनम् |

एवं बहुविधाकारं विग्रहं मे नगात्मजे ! |

पूजयित्वा महेशानि ! चाष्टमूर्तीः प्रपूजयेत् |

सर्वो भवस्तथा रुद्र उग्रो भीमः पशोः पतिः |

महादेवञ्च ईशानो ङेयुतं कुरु यत्नतः |

क्षितिं जलं तथा चाग्निं वायुञ्चाकाशमेव च |

यजमानं तथा सोमं सूर्यञ्च मूर्तिना सह |

सर्वत्र ङेयुतं कृत्वा पूजयेत् साधकोत्तमः |

प्रणवादिनमोऽन्तेन वामावर्तेन पूजयेत् |

मूर्त्तयोऽष्टौ शिवस्यैताः पूर्वादिक्रमयोगतः |

आग्नेयान्ताः प्रपूज्यास्ता वेद्यां लिङ्गे शिवं यजेत् |

अष्टोत्तरसहस्रं वा शतं वा प्रजपेत्ततः |

ओं गुह्यातिगुह्यगोप्ता त्वं गृहाणास्मत्कृतं जपम् |

सिद्धिर्भवतु मे देव |

त्वत्प्रसादात्वयि स्थिते |

ततः स्तोत्रं समादाय जपञ्चैव समर्पयेत् |

मुखवाद्यं ततः कृत्वा चाष्टाङ्गं प्रणमेत् सुधीः |

संहारेण महादेव ! क्षमस्वेति विसर्जयेत् |

अथातः सम्प्रवक्ष्यामि सूत्रं परमगोपनम् |

हरो महेश्वरश्चैव शूलपाणिः पिनाकधृक् |

पशुपतिः शिवश्चैव महादेव इति क्रमात् |

अष्टमूर्त्तीस्ततो देवि ! पूजयेत् साधकोत्तमः |

ततो जपेन्महेशानि ! मुखवाद्यं ततः परम् ||

प्. ६४२) मन्त्रतन्त्रप्रकाशेऽपि ||

मृदाहरणसङ्घट्टः प्रतिष्ठा ध्यानमेव च |

स्थापनं पूजनञ्चैव विसर्जनमिति क्रमात् |

हरो महेश्वरश्चैव शूलपाणिः पिनाकधृक् |

पशुपतिः शिवश्चैव महादेव इति क्रमात् |

न प्राचीमग्रतः शम्भोर्नोदीचीं शक्तिसंश्रिताम् |

न प्रतीचीं यतः पृष्ठमतो दक्षं समाश्रयेत् ||

तन्त्रान्तरे ||

शर्वो भवश्च रुद्रश्च तथोग्रो भीम एव च |

पशुपतिः शिवश्चैव ईशानश्चेति कीर्त्तिताः |

क्षितिर्जलं तथा वह्निर्वायुराकाशमेव च |

यजमानश्च सोमश्च सूर्यश्चेत्यष्टमूर्त्तयः |

वामावर्तेन वेद्याञ्च तं पूज्याष्टौ च मूर्त्तयः |

यजमानः पूजक आत्मेति यावदत एव महिम्नः स्तवे-त्वमु ! 
धरणिरात्मा त्वमिति च |

इति पुष्पदन्तेनोक्तम् ||

वामावर्तेन वेद्याञ्च सम्पूज्याष्टौ च मूर्त्तयः || 

तथा ||

मूर्त्तयोऽष्टौ शिवस्यैताः पूर्वादिक्रमयोगतः |

आग्नेयान्ताः प्रपूज्यास्ता वेद्यां लिङ्गे शिवं यजेत् ||

तोडलमन्त्रे ||

एतदन्यन्न कर्त्तव्यं शक्तिदीक्षापरो यदि |

निषिद्धाचरणाद्देवि ! पापभाक् जायते नरः |

न्यूनाधिकं महेशानि ! यदि पूजादिकं चरेत् |

स गुरुश्चापि शिष्यश्च शिवहत्यां प्रयच्छति |

न्यूनाधिकं महेशानि ! यदि चैकाक्षरं भवेत् |

वर्णसंख्या महेशानि ! ब्रह्महत्या भविष्यति |

अत एव स पापिष्ठः सत्यं सत्यं सुरेश्वरि ! ||

एवं पूजां विधायादौ ततश्चान्यान् प्रपूजयेत् |

आदौ शिवं पूजयित्वा शक्तिपूजा ततः परं |

नतु वा मूत्रवत् सर्वं गङ्गातोयं भवेद्यदि |

अत एव महेशानि ! आदौ लिङ्गं प्रपूजयेत् |

लिङ्गार्चनतन्त्रे नवमपटले ||

सम्पूज्य पार्थिव लिङ्गं गन्धपुष्पादिभिः प्रिये ! |

ततः पञ्चमुखे देवि ! यद्दत्तं पुष्पचन्दनम् |

नैवेद्य त्रिविधं रम्यं सुगन्धं गन्धवर्जितम् |

विल्वपत्रञ्च कह्लारं तगा मल्लिकां तथा |

मालतीं यूथिकां देवि ! करवीरं मनोहरम् |

पद्मञ्च केतकीं कुन्दं तथा ह्यामलकीं प्रिये ! |

प्. ६४३) कुमुदं कोकनदञ्चैव सर्वञ्च वनसम्भवम् |

दूर्वाञ्च तुलसीश्चैव दत्त्वा सम्पूज्य पार्थिवम् |

अन्यानि यानि पुष्पाणि धुस्तूरादीनि पार्वति ! |

धुस्तूरसदृशं पुष्पं मम ज्ञाने न विद्यते |

गोकोटिदाने देवेशि ! यत् फलं परमेश्वरि ! |

धुस्तूरस्य प्रदानेन समतां याति पार्वति ! |

यानि यानि च पुष्पाणि ब्रह्माण्डे भावितानि च |

तानि सर्वाणि ! देवेशि ! सन्न्यस्य पार्थिवोपरि ||

यद्यप्यर्थकाण्डे पुष्पाण्युक्तानि तथाप्यत्र 
निषिद्धपुष्पाणां प्रतिप्रसवदर्शनार्थं पुनर्लिखितानीति न 
पौनरुक्त्यम् |

यानि यानि च धूपानि दीपानि विविधानि च |

अन्यानि उपचाराणि यथोक्तविधिना प्रिये ! ||

दशमपटले ||

तथा तु विजयापत्रं सन्न्यस्य पार्थिवोपरि |

दत्त्वा तु विजयापत्रमश्वमेधफलं लभेत् ||

लिङ्गस्य काम्यपूजा तु द्वादशपटले |

पूर्वोक्तविधिना देवि ! सम्पूज्य पार्थिवं हरम् |

आत्मगेहे महेशानि ! स्वशक्त्या च विनिर्मितम् |

स्वशक्त्या स्वपत्न्या |

चकारेणात्मगेहसम्बन्धिना अन्येन च विनिर्मितमित्यर्थः ||

षोडशैरुपचारैश्च सम्पूज्य पार्थिवं शिवम् |

एवं वत्सरपर्यन्तं सुभक्त्या पूजयेच्छिवम् |

रहस्यं हि ततः पश्चात् मासि मासि शुचिस्मिते ! |

सम्पूज्य दिवसे लिङ्गं यावत्संख्यं वरानने ! |

तत्रादौ परमेशानि ! तल्लिङ्गञ्च महेश्वरि ! |

आदाय निशि मध्ये तु गत्वा विल्वतरुं प्रिये ! |

अमावस्यां चतुर्दश्यां पौर्णमस्यां विशेषतः |

कुजे वा शनिवारे वा सोमवारेऽपि पार्वति ! |

पूजितव्यं प्रयत्नेन नग्नो भूत्वा महेश्वरि ! |

विल्वपत्रैः प्रपूज्याथ सहस्रैः परमेश्वरि ! |

विल्वपत्रं महादेवि ! कीटादिदोषवर्जितम् |

कोमल मधुरं पत्रं पत्रत्रययुतं प्रिये ! |

विल्वपत्रं विना देवि ! न हि पूजां समाचरेत् |

पूजयेत् पूर्ववद्देवि ! यथानुष्ठानपूर्वकम् |

ततः पर महेशानि ! |

प्. ६४४) मन्त्रमुच्चार्य यत्नतः |

विल्वपत्रं प्रदद्यात्तु एकैकेन पृथक् पृथक् |

संशोध्य विधिवद्देवि ! विल्वपत्रं वरानने ! |

एवं वत्सरपर्ययन्तं यः करोरि प्रसन्नधीः |

मनसा कार्ययमुद्दिश्य एवं यस्तु प्रपूजयेत् |

श्रीघ्रं काममवाप्नोति गणेशसदृशो भवेत् |

अतः परं महेशानि ! गर्त्तं कृत्वा ततः स्थले |

निक्षिप्य लिङ्गं तत्रैव जप्त्वा तु तत्र तत्र वै |

नमस्कृत्य महेशानि ! क्षमस्वेति विसर्जयेत् |

आत्मसमर्पणं कृत्वा रहस्यं परमेश्वरि ! |

यः करोति प्रसन्नात्मा स एव श्रीसदाशिवः ||

प्रत्यहं लिङ्गपूजनमपि तत्रैव |

प्रत्यहं परमेशानि ! यावज्जीवं धरातले |

पूजयेत् परया भक्त्या लिङ्गं ब्रह्ममयं प्रिये ! ||

मातृकाभेदतन्त्रे द्वादशपटले ||

शुद्धाशुद्धविचारो हि नास्ति तच्छिवपूजने |

येन येन प्रकारेण विल्वपत्रैः प्रपूजयेत् |

सर्वसिद्धियुतो भूत्वा स नरः शिव एव हि |

ब्रह्माण्डमध्ये ये देवास्तद्वाह्ये याश्च देवताः |

ताः सर्वास्तृप्तिमायान्ति केवलं शिवपूजनात् |

अथ शिवार्पितद्रव्यफलम् ||

तत्रैव ||

कुशाग्रमाणं यत्तोयं तत्तोयेन यजेद्यदि |

सत्यं सत्यं हि गिरिजे ! तज्जलं सागरोपमम् |

पुष्पञ्च मेरुसदृशं लिङ्गोपरिनियोजनात् |

लिङ्गस्य मस्तके देवि ! यदन्नं परितिष्ठति |

तदन्नस्य च दानेन क्षितिदानफलं लभेत् |

एकया दूर्वया वापि योऽर्चयेच्छिवलिङ्गकम् |

सर्वदेवस्य शीर्षे तु चार्घ्यदानफलं लभेत् |

सामान्यतोयमानीय यदि स्नायान्महेश्वरम् |

सार्द्धत्रिकोटितीर्थस्य स्नानस्य फलभाग्भवेत् ||

अथ रिष्टशान्तिः ||

वीरमित्रोदयधृतपाराशरमाधवीययोः ||

सहस्रकलसैरद्भिरभिषेकं करोति यः |

शिवाय विधिवन्मन्त्रैश्चिरजीवी भवेन्नरः ||

एकाहशिवलिङ्गपूजाफलमपि तत्रैव ||

यः प्रदद्याद्गवां लक्षं दोग्ध्रीनां वेदपारगे |

एकाहमर्च्चयेल्लिङ्गं तस्मात् पुण्यं ततोऽधिकम् |

प्. ६४५) तस्याश्वमेधादधिकं फलं भवति नान्यथा ||

लिङ्गस्य सार्वकालिकपूजाविशेषो मत्स्यसूक्ते ||

घृतेन स्नापितं लिङ्गं चन्दनेनानुलेपयेत् |

कुङ्कुमैः स्नापयित्वा च पूजयेत्तदनन्तरम् |

श्वेतेन वस्त्रयुग्मेन तथा मुक्ताफलैः शुभैः |

यक्षकर्दमधूपेन पयसा पायसेन च |

पद्मसूत्रस्य कर्त्त्या च घृतदीपेन वाप्यथ |

पूजेयं सर्वशुक्ला स्यात् सर्वकामफल प्रदा ||

निरग्नेरपि लिङ्गपूजनेन साग्निकत्वम् ||

तदुक्तम् मातृकाभेदतन्त्रे ||

पुष्पं गन्धं जलं द्रव्यं लिङ्गोपरि नियोजयेत् |

शिवमध्ये महावह्निः स तु रुद्रः प्रकीर्तितः |

रुद्रोपरि क्षिपेद्यद्यत्तदेव भस्मतां गतम् |

साक्षाद्धोमो महेशानि ! शिवस्य पूजनाद्भवेत् |

महायज्ञेश्वरो मर्त्त्यः शिवस्य पूजनाद्भवेत् ||

लिङ्गोपर्यर्पितद्रव्यस्याग्राह्यत्वमाह लिङ्गार्च्चनतन्त्रे 
द्वादशपटले ||

यद्यद्दत्तं महेशानि ! शिवाय परमात्मने |

तत्सर्वं परमेशानि ! तत्क्षणात्तन्मयं भवेत् |

यत्किञ्चिदुपचारं हि लिङ्गोपरि निवेदयेत् |

तन्निर्माल्यं महेशानि ! अग्राह्यं परमेश्वरि ! ||

तस्याग्राह्यत्वनिदानज्ञानञ्च त्रयोदशपटले ||

तन्निर्माल्यं महादेव ! ब्रह्मादीनां सुदुर्लभम् |

अग्राह्यं तव निर्माल्यं कथं वदसि योगभृत् ! ||

इति देवीप्रश्नानन्तरमीश्वरवचनम् ||

मध्यस्थानस्थितं यत्तु तन्मुखं परमेश्वरि ! |

श्यामलं तत्तु ईशानं सदा ऊर्द्ध्वं शुचिस्मिते ! |

तेजोमयं महेशानि ! मुखमूर्द्ध्वं वरानने ! |

क्षीरोदमथने देवि ! उत्थितं गरलं महत् ||

इत्यादि प्रस्तुत्य ||

ततः करतलीकृत्य तद्विषं परमेश्वरि ! |

ततः श्याममुखे देरि ! निपीय तद्विषं प्रिये ! |

ततः प्रभृति देवेशि ! मुखं ज्वालायते सदा |

कण्ठे तु गरलं भूत्वा सदा तिष्ठति कामिनि ! ||

चतुर्दशपटले ||

ईशानस्य महेशानि ! ज्ञानं परमदुर्लभम् |

यस्य श्रवणमात्रेण शिवपूजाफलं लभेत् |

प्. ६४६) ईशानं तन्मुखं देवि ! परं ब्रह्म वरानने ! |

पत्रं वा यदि वा पुष्पं जलं वा वरवर्णिनि ! |

अन्यद्धि परमेशानि ! उपचारं मनोहरम् |

यो दद्यत् परमेशानि ! तन्मुखोपरि पार्वति ! |

अग्राह्यं तत्तु निर्माल्यं साक्षाद्ब्रह्ममयं यतः |

एतत्तु परमेशानि ! निर्माल्यं यस्तु धारयेत् |

स भ्रष्टो जायते देवि ! निष्कृतिर्नास्ति तस्य वै |

अग्राह्यं मम निर्माल्यमत एव वरानने  ! |

तथा |

उपचारं स्थापयित्वा पूतं पात्रान्तरे प्रिये ! |

कृत्वा तु मन्त्रपूतं हि उपचारं निवेदयेत् |

वामदेवादिषु सदा मुखेषु वरवर्णिनि ! |

भक्षणं मम देवेशि ! ब्रह्माण्डतृप्तिकारकम् |

एतद्धि परमेशानि ! ब्रह्मादीनां सुदुर्ल्लभम् |

अशुचिर्वा शुचिर्वापि उच्छिष्टं भक्षयेद्यदि |

स एव परमाराध्यं साक्षाद् ब्रह्म शुचिस्मिते ! |

निर्माल्यं दृढभक्तित्वात् गृह्णीयाद्यस्तु पार्वति ! |

प्रथमं विष्णवे दद्याद्विष्णुमन्त्रेण सुन्दरि ! |

निर्माल्यं मम देवेशि ! विष्णोर्ग्राह्यं महेश्वरि ! |

देवासुरमनुष्याश्च गन्धर्वाः किन्नरादयः |

ते सर्वे परमेशानि ! वराकाः क्षुद्रबुद्धयः |

निर्माल्ये मम देवेशि ! अधिकारी भवेत् कथम् ||

मातृकाभेदतन्त्रे चतुर्थपटले ||

चण्डिकोवाच ||

कारणेन महामोक्षो निर्माल्येन शिवस्य च |

श्रुतं वेदपुराणेषु तव वाक्ये महेश्वर ! |

अग्राह्यं शिवनिर्माल्यमग्राह्यं कारणं विभो ! |

मृषावाक्यं महादेव ! कथं वदसि योगभृत् ! ||

श्रीशङ्कर उवाच ||

चतुरशीतिलक्षेषु सहस्रेषु तथैव हि |

भ्रमणं कुरुते जीवस्ततो मोक्षस्य भाजनम् |

एतन्मध्ये महाज्ञानं यदि स्यात् सुरवन्दिते ! |

तदैव मोक्षमाप्नोति भ्रमणं कस्य वा भवेत् |

यस्य जन्म अपूर्णन्तु स कथं मोक्षस्य भाजनम् |

यस्य पापाधिकत्वञ्च स कथं स्वर्गभाजनम् |

अत एव महादेवि ! गुप्तभावं मया कृतम् |

निर्म्माल्येन लभेत् स्वर्गं निर्वाणं सुधया भवेत् |

पापयुक्तोऽपि चण्डालो निर्माल्यं गृह्यते यदा |

प्. ६४७) तदा मोक्षं लभेत् सत्यं शिवरूपो न चान्यथा |

महापातकयुक्तोऽपि कारणं पीयते यदि |

ज्ञानान्मुक्तिर्भवेत् सत्यं जातिभेदादिकं न हि |

सर्वजातिषु निर्वाणं ज्ञानेन परमेश्वरि ! |

अत एव महेशानि ! गुप्तभावं मया कृतम् ||

पद्मपुराणे ||

द्रव्यमन्नं फलं तोयं शिवस्य न स्पृशेत् क्वचित् |

न नयेच्छिवनिर्माल्यं कूपे सर्वं विनिक्षिपेत् |

मक्षिकापादमात्रं यः शिवस्वमुपजीवति |

लोभान्मोहात् पतत्येव कल्पान्तं नरके नरः ||

पुराणसंग्रहे ||

शिव उवाच ||

अनर्हं मम नैवेद्यं पत्रं पुष्पं फलं जलम् |

शालग्रामशिलालग्नं सर्वं याति पवित्रताम् |

नैवेद्यञ्च नरो भुक्त्वा शुद्ध्यै चान्द्रायणं चरेत् ||

इति निर्माल्यभक्षणे प्रायश्चित्तञ्च ||

वाणलिङ्गनिर्माल्यप्रतिसवस्तु शिवनारदसंवादे ||

वाणलिङ्गे न चाशौचं न च निर्माल्यकल्पना |

सर्वं वाणार्पितं ग्राह्यं भक्त्या भक्तैश्च नान्यथा |

ग्राह्याग्राह्यविचारोऽयं वाणलिङ्गे न विद्यते |

तदर्पितं जलं पत्रं ग्राह्यं प्रसादसंज्ञया |

स्वयम्भू प्रभृतिनिर्माल्यस्य ग्राह्यत्वमपि तत्रैव ||

वाणलिङ्गे स्वयम्भूते चन्द्रकान्तेन्द्रसंस्थिते |

चान्द्रायणसमं ज्ञेयं शम्भोर्नैवेद्य भक्षणैः |

निर्माल्यकल्पना चोक्ता सिद्धान्तशेखरे |

धराहिरण्यगोरत्नताम्ररौप्यांशुकादिकम् |

विहाय शेषनिर्माल्यं चण्डेशाय निवेदयेत् |

एतेन लिङ्गार्पितवस्त्रादिग्रहणेन दोष इत्यायातम् |

चण्डेशाय निवेदयेदित्यनेन चण्डेशनिवेदितं यत्तन्न 
भोक्तव्यम् |

शालग्रामोद्भवे लिङ्गे ज्योतिर्लिङ्गे स्वयम्भुवि |

इन्द्रलिङ्गे तथा ये चामराः सिद्धप्रतिष्ठिते |

इन्द्रलिङ्गे इन्द्रनीलमणिविशेषलिङ्गे ||

प्रागुक्तचन्द्रकान्तेन्द्रसंस्थिते इत्यत्रापीदृग् व्याख्येति ||

हनूमन्तं प्रति शम्भु वाक्यम् ||

वाणलिङ्गे स्वयम्भूते चन्द्राकृतिहृदि स्थिते |

चन्द्रायणसमं ज्ञेयं शम्भोर्नैवेद्यभक्षणम् |

प्. ६४८) लिङ्गे स्वयम्भुवे वाणे लिङ्गे च रसनिर्मिते |

सिद्धप्रतिष्ठिते चैव न चण्डाधिकृतिर्भवेत् |

यत्र चण्डाधिकारोऽस्ति भोक्तव्यं तन्न मानवैः |

चण्डाधिकारो नो यत्र भोक्तव्यं तत्तु भक्तितः |

इति पञ्चपुरुषार्थप्रबोधे शिववचनाच्च |

किं दीक्षया किं तपसा किं ध्यानेन किमिज्यया |

शृणु देवि ! वरारोहे ! मद्भक्तं यदि भुज्यते |

मद्भक्तं मन्निवेदेतिमित्यर्थ इति |

तदपि वाणादिलिङ्गानामपि नैवेद्यविषयमिति वाणलिङ्गादिषु 
शम्भोर्नैवेद्यभक्षणे न दोष इति वदता 
ततोऽर्थान्निर्माल्यधारणमभ्यनुज्ञातम् |

श्रीविश्वनाथतीर्थादिधारणन्तु कर्त्तव्यमेव |

तथा स्कन्दपुराणे काशीखण्डे |

जलस्य धारणं मूर्द्ध्नि विश्वेशास्तेऽन्यजन्मनीत्युपक्रम्य |

स्नापयित्वा विधानेन यो लिङ्गस्नानजोदकम् |

त्रिः पिबेत् त्रिविधं पापं तस्येहाशु विनश्यति |

लिङ्गवरार्च्चनाद्भिर्यः कुर्यान्मूर्द्धाभिषेचनम् |

गङ्गास्नानफलं तस्य जायते कुम्भसम्भव ! ||

तथा वाणेश्वरोपाख्याने ||

श्रद्धावतां स्वभक्तानामुपसर्गे महत्यपि |

नोपायान्तरमस्त्येव विनेशचरणोदकम् |

ये व्याधयोऽतिदुःसाख्या बहिरन्तः शरीरिणाम् |

शुद्धमीशोदकस्पर्शात् ते नश्यन्त्येव नान्यथा ||

शान्तिकादौ शिवलिङ्गपूजा कुक्कुटेश्वरतन्त्रे ||

पार्वत्युवाच ||

देवदेव ! माहादेव ! परमेश ! पुरातन ! |

दिनास्त्रं परमास्त्रञ्च कृत्यास्त्रं परमेश्वर ! |

त्वत्प्रसादान्महादेव ! श्रुतं बहुविधं मया |

इदानीं श्रोतुमिच्छामि अस्त्रं पाशुपताह्वयम् |

कृपया कथय त्वं हि यदि स्नेहोऽस्ति मां प्रति ||

सदाशिव उवाच ||

साधु पृष्टं महादेवि ! जन्तूनां हितकारिणि ! |

मम प्राणसमं योगं देवानामपि दुर्ल्लभम् |

तव स्नेहात् प्रवक्ष्यामि तदस्त्रं परमाद्भुतम् |

गोपनीयं प्रयत्नेन शपथं मे पुनः पुनः |

लिङ्गमानं द्रव्यमानमर्च्चनं जपपद्धतिः |

तत्सर्वं सम्प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलानने ! |

प्. ६४९) शततोलकमृत्स्नायाः कारयेल्लिङ्गमुत्तमम् |

घृतेन मधुना वापि स्नापयेद्वश्यकर्मणि |

दुग्धेन स्नापयेद्देवि ! शान्तौ मृत्युञ्जयेऽपि च |

आकर्षणे तु मधुना भस्मना क्रूरकर्मणि |

शततोलकमानेन द्रव्यमेतत् प्रकीर्त्तितम् |

तन्मानं संविदाचूर्णं नैवेद्यञ्च सुरेश्वरि ! |

विल्वपत्रं तथा पुष्पं दद्यादष्टोत्तरं शतम् |

शान्तिकादौ द्रोणपुष्पं वर्वरा चाभिचारके | 

स्तम्भने मोहने चैव धुस्तूरं कनकाह्वयम् |

विद्वेषोच्चाटने देवि ! जवा वाप्यपराजिता |

चतुर्द्दश्यां समारभ्य यावदन्या चतुर्दशी |

एकैकं क्रमशो लिङ्गं पूजयेद्भक्तिभावतः |

अष्टाधिकसहस्रन्तु जपं कुर्याद्दिने दिने |

सप्ताहे सप्त लिङ्गानि पञ्चाहे वाथ पञ्चकम् |

चण्डोग्रेण विधानेन जपपूजादिकं स्मृतम् |

वटुकेन तु मन्त्रेण मञ्जुघोषेण वा प्रिये ! |

त्र्यम्बकेन तु मन्त्रेण शान्तिके जपपूजनम् |

तत्तत्कल्पविधानेन पूजाजपं समाचरेत् |

जातिध्वंसे कुलोच्छेदे आयुषो नाश आगते |

महाभये समुत्पन्ने सर्वाभिचारसम्भवे |

यत्नेन पूजयेद्देवि ! लिङ्गमष्टोत्तरं शतम् |

दुग्धनिर्झरधाराभिः श्रोत्रान्तमभिषेचयेत् |

अतिरुद्रप्रयोगादौ रुद्राध्यायेन वा पुनः |

नीलकण्ठेन वा देवि ! स्तवेन तोषयेच्छिवम् |

वस्त्रालङ्कारभूषादि दद्याच्च विभवावधि |

सर्वकामप्रदं देवि ! सर्वसौभाग्यदायकम् |

नातः परतरं देवि ! त्रिषु लोकेषु विद्यते |

इति ते कथितं देवि ! अस्त्रं पाशुपताह्वयम् |

यस्मै कस्मै न वक्तव्यं न प्रकाश्यं कदाचन ||

ब्राह्मणान् भोजयेच्छक्त्या भक्तिनम्रः समाहितः |

नीलकण्ठेनेति कलीतरपरम् |

कालीविलासतन्त्रीयवचनेन  कलौ तन्निषेधात् |

अथ शिवस्तोत्रम् |

ओं सर्वज्ञ ! ज्ञानविज्ञानप्रदायक ! महात्मने |

नमस्ते सर्वदेवेश ! सर्वभूतहिते रत ! |

अनन्तकान्तिसम्पन्न ! अनन्तासनसंस्थित ! |

प्. ६५०) अत्यन्तकान्तिसम्भोग ! परमेश ! नमोऽस्तु ते |

परापरतरातीत ! उत्पत्तिस्थितिकारक ! |

सर्वार्थसाधनोपाय ! विश्वेश्वर ! नमोऽस्तु ते |

सर्वार्थनिर्म्मलाभोग ! सर्वव्याधिविनाशन ! |

योगियोगिमहायोगियोगीश्वर ! नमोऽस्तुते ते |

कृत्वा लिङ्गं प्रतिष्ठाञ्च ध्यात्वा देवं सदाशिवम् |

पूजयित्वा विधानेन स्तवमेतमुदीरयेत् |

लिङ्गस्तवं महापुण्यं यः शृणोति सदा नरः |

नोत्पद्यते च संसारे स्थानं प्राप्नोति शाश्वतम् |

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन शृणुयाच्च सुसंस्तवम् |

पापकञ्चुकनिर्मुक्तः प्राप्नोति परमं पदम् ||

इति भविष्यपुराणोक्तलिङ्गस्तवः समाप्तः ||

अथ कवचम् ||

रुद्रजामले ||

भैरव उवाच ||

वक्ष्यामि देवि ! कवचं मङ्गलं प्राणरक्षणम् |

अहोरात्रं महादेवरक्षार्थं देवमण्डितम् |

ओमस्य श्रीमहादेवकवचस्य वामदेव ऋषिः पङ्क्तिच्छन्दो हसौ 
निधो देवता सर्वसाधने विनियोगः |

रुद्रोमामग्रतः पातु पृष्ठतः पातु शङ्करः |

कपर्द्दी दक्षिणे पातु वामपार्श्वे तथा हरः |

शिवः शिरसि मे पातु ललाटं नीललोहितः |

नेत्रं नेत्र्यक्षरः पातु बाहुयुग्मं महेश्वरः |

हृदये च महादेव ईश्वरश्च तथोदरे |

नाभौ कुक्षौ कठिस्थाने पादौ पातु महेश्वरः |

सर्वो रक्षतु भूतेशः सवगात्राणि मे हरः |

पाशं शूलञ्च दिव्यास्त्रं खड्गञ्च वज्रमेव च |

नमस्करोमि भूतेशं रक्षमां जगदीश्वर ! |

पापेभ्यो नरकेभ्यश्च त्राहि मां भक्तवत्सल ! |

जन्ममृत्युजराव्याधिकामक्रोधादपि प्रभो ! |

लोभमोहान्महादेव ! रक्ष मां त्रिदशेश्वर ! |

त्वं गतिस्त्वं मतिश्चैव त्वं भूतिस्त्वं परायणः |

कायेन मनसा वाचा त्वयि भक्तिर्दृढास्तु मे |

इत्येतद्रुद्रकवचं पठनात् पापनाशनम् |

महादेवप्रसादेन भैरवेन च कीर्त्तितम् |

न तस्य पापं देहेष न भयं तस्य विद्यते |

प्. ६५१) प्राप्नोति सुखमारोग्यं पुत्रमायुःप्रवर्द्धनम् |

पुत्रार्थी लभते पुत्रान् धनार्धो धनमाप्नुयात् |

विद्यार्थी लभते विद्यां मोक्षार्थी मोक्षमेव च |

व्याधितो मुच्यते रोगी बद्धो मुच्येत बन्धनात् |

ब्रह्महत्यादिपापञ्च पठनादेव नश्यति ||

इति रुद्रजामले श्रीशिवकवचं समाप्तम् ||

अथ विल्ववृक्षादिमाहात्म्यम् ||

योगिनीतन्त्रे पूर्वखण्डे पञ्चमपटले ||

विल्वमूलं महेशानि ! समन्तात् षोडशं करम् |

मम जटास्वरूपं हि पर्णं जानीहि सून्दरि ! |

ऋग्यजुःसामसदृशं दलत्रयं वरानने ! |

शाखाश्च सर्वशास्त्राणि जानीहि मीनलोचने ! |

कल्पवृक्षसमो विल्वो ब्रह्मविष्णुशिवात्मकः |

महालक्ष्मीर्विल्ववृक्षो जातः श्रीशैलपर्वते ||

श्रीदेव्युवाच ||

कथं सा विष्णुवनिता विल्ववृक्षो बभूव ह |

ज्योतीरूपं मदशं प्रार्थिता ब्रह्मादिभिः सदा |

तत्र मेऽनुग्रहाद्वाणी सर्वेषां प्रियतां गता |

विष्णोरतिप्रिया नित्यं साभूत् सरस्वती सदा |

तादृक् प्रीतिर्न लक्ष्याञ्च जायते केशवस्य च |

इति चिन्तापरा लक्ष्मीर्ययौ श्रीशैलमन्दिरम् |

प्राप्य मल्लिङ्गमेकान्तं तपस्तेपेऽतिदारुणम् |

तथापि यदि नैवाभूत् कृपा मे परमेश्वरि ! |

तदा सा वृक्षरूपेण स्थिता लिङ्गप्रिया सतीः |

पत्रैः पुष्पैः स्वीयैः पूजयामास सन्ततम् |

कोटिवर्षं महादेवि ! ततो मेऽनुग्रहोऽभवत् |

तेनैवानुग्रहेणैव विष्णार्वक्षस्थिताऽभवत् |

सदैव परमेशानि ! विप्रवश्या सदैव हि |

अतस्तु कारणाद्देवि ! तद्रूपेण ह्रिप्रिया |

सदैव पूजयेन्मांसा मद्भक्ता सातुला शिवे |

अतस्तं वृक्षमाश्रित्य तिष्ठामि च दिवानिशम् |

सर्वतीर्थमयो देवि ! सर्वदेवमयः सदा |

श्रीवृक्षः परमेशानि ! अत एव न संशयः |

तत्फलैस्तत्प्रसूनैर्वा तत्पत्रैर्यः प्रपूजयेत् |

तत्काष्ठचन्दनैर्वापि स मेभक्तः स मे प्रियः |

तत्काष्ठचन्दनं भाले यो धारयति सम्भ्रमात् |

तत्तनुं शिवबुद्ध्या सा नमेद्देवीमुदान्विता |

प्. ६५२) अतस्तच्चन्दनं देवि ! न धारयति कश्चन |

तत्पत्रं तत्प्रसूनं वा कदापि धारयेन्न हि |

विल्वमूले महेशानि ! प्राणांस्त्यजति यो नरः |

रुद्रदेहो भवेत्सत्यं पापकोटियुतोऽपि सन् ||

पुरश्चरणरसोल्लासे दशमपटले ||

विल्ववृक्षस्तथा देवि ! भगवान् शङ्करः स्वयम् |

विल्ववृक्षतले स्थित्वा यदि प्राणांस्त्यजेत् सुधीः |

तत्क्षणान्मोक्षमाप्नोति किं तस्य तीर्थकोटिभिः |

यत्रब्रह्मादयो देवास्तिष्ठन्ति शक्तिहेतवे |

विल्ववृक्षतले स्थानं यदि विष्ठादिपूरितम् |

तदेव शाङ्करं क्षेत्रं सर्वतीर्थमयं सदा |

सर्वपीठमयं तत्त्वं सर्वदेवमयं सदा |

न त्यजेच्छाङ्करं क्षेत्रं न च गङ्गां त्यजेत् प्रिये ! |

समीपे स च चार्वङ्गि ! विल्ववृक्षो यदि प्रिये ! |

काशीपुरसमं तत्तु तत्र प्राणांस्त्यजेद् यदि |

किं तस्य कोटितीर्थेन काशीवासेन किं प्रिये ! |

अथ विल्वमूले वेदीकरणम् ||

तत्रैव मध्यमखण्डे द्वादशपटले ||

वेदिकां रचयित्वा तु स्वस्तिवाचनपूर्वकम् |

ईशानादग्निकोणान्तं ततोऽपि राक्षसं विशेत् |

राक्षसाद्वायुकोणान्तं यावद्वायोर्महेशकम् |

चतुर्दिक्षु समां भूमिं गृह्णीयाद्योगहेतवे |

अष्टहस्तं भवेद्दैर्घ्यं विस्तृतञ्च तथा प्रिये ! |

ऊर्द्ध्वं वितस्तिमानां स्याद् वेदिकां परिशोभिताम् |

तदूर्द्ध्वे तु महावेदीं समन्तात् षोडशं करम् |

पूजास्थानन्तु तद्विद्धि सर्वत्रायं विधिः प्रिये ! |

सर्वत्रेति श्मशानादौ तत्प्रमाणमपि तत्रैव ||

विल्वमूले श्मशाने वा प्रान्तरेश्वत्थमूलके |

नदीतीरे देवगर्भे गङ्गागर्भे चतुष्पथे |

उज्जटे पर्वते वापि उद्याने पुष्पसंयुते |

शिवालये शून्यगेहे अथवा निजमन्दिरे |

वेश्यागेहे लतास्थाने गोष्ठे वान्यतमेऽपि वा ||

इति |

रुद्रजामलेऽपि वेदिकाप्रमाणमुक्तं यथा ||

अश्वत्थविल्वमूले वा वेदीं कुर्याद्विधानवित् |

उत्तराशामुखो भूत्वा वेदिकां रचयेत् सुधीः |

प्. ६५३) ईशाने सूत्रपातः स्यादग्नौ च स्तम्भरोपणम् |

नवधा सदनक्षेत्रं पूर्ववत् कारयेत्ततः |

चतुःसूत्रीकृतं तन्तु न्यूनाधिकं न कारयेत् |

क्षेत्रस्य यावद्विस्तारः प्रस्थश्च तावदेव हि |

अष्टहस्तमितं कुर्ययादायामं तत्तदेव हि |

मूलायामं परित्यज्य अष्टहस्तमिहेष्यते |

ऊर्द्ध्वं वितस्तिमानां हि वेदीं कुर्यात् सुलक्षणाम् |

चतुर्हस्तमितां वेदीं दैर्घ्यं मध्ये तु तन्त्रवित् |

तदेव पूर्ववत् सर्वं सूत्रञ्च स्तम्भरोपणम् |

आयामदैर्घ्यं तद्वद्वै कर्त्तुर्हस्तश्चतुश्चतुः |

तद्वदेव हस्तमात्रं परित्यज्य सुसाधकः |

अथ पञ्चवटीस्थापनविधिः प्रसङ्गाल्लिख्यते ||

तथा च स्कन्दपुराणे ||

अश्वत्थो विल्ववृक्षश्च वटो धात्री अशोककः |

वटीपञ्चकमित्युक्तं स्थापयेत् पञ्चदिक्षु च |

अश्वत्थं स्थापयेत् प्राचिविल्वमुत्तरभागतः |

वटं पश्चिमभागे तु धात्रीं दक्षिणतस्तथा |

अशोकं वह्निदिक्स्थाप्यं तपस्यार्थं सुरेश्वरि ! |

मध्ये वेदीं चतुर्हस्तां सुन्दरीं सुमनोहराम् |

प्रतिष्ठां कारयेत्तस्याः पञ्चवर्षोत्तरं शिवे ! |

अनन्तफलदात्री सा तपस्या फलदायिनी |

इयं पञ्चवटी प्रोक्ता वृहत्पञ्चवतीं शृणु |

विल्ववृक्षं मध्यभागे चतुर्द्दिक्षु चतुष्टयम् |

वटवृक्षं चतुष्कोणे वेदसंख्यं प्ररोपयेत् |

अशोकं वर्त्तुलाकारं पञ्चविंशतिसम्मितम् |

दिग्विदिक्ष्वामलकञ्चैव एकैकं परमेश्वरि ! |

अश्वत्थञ्च चतुर्दिक्षु वृहत्पञ्चवटी भवेत् |

यः करोति महेशानि ! साक्षादिन्द्रसमो भवेत् |

इह लोके मन्त्रसिद्धिः परे च परमा गतिः ||

इति हेमाद्रीयव्रतखण्डधृतवचनानि च ||

अथ विल्वपत्रमाहात्म्यम् ||

मत्स्यसूक्ते षोडशपटले ||

तत्त्वं श्रीफलपत्रस्य परमं पदमव्ययम् |

पत्रं मनोहरं दिव्यं रुद्रविष्णुपितामहाः |

पञ्चाशत्तत्त्वसंयुक्तं चतुर्वर्गमयं सदा |

प्. ६५४) चतुर्वर्गमयं पत्रं धर्मार्थकाममोक्षदम् |

विल्वपत्रञ्च देवेशि ! वर्णितुं नैव शक्यते |

जटात्रयसमं पत्रं विल्वपत्रस्य पार्वति ! |

जटात्रयं महेशानि ! सर्वतत्त्वमयं सदा |

आत्मतत्त्वं महेशानि ! विद्यातत्त्वं तथापरम् |

परतत्त्वं महेशानि ! अतिगुह्यं मनोहरम् ||

तथा ||

विल्वपत्रं महेशानि ! करवीरं तथा प्रिये ! |

तथापराजितापुष्पं दुर्ल्लभं शिवपूजने |

तथा च शक्तिपूजायां कोटिपूजाफलं लभेत् |

एतत्पुष्पप्रदानेन यत् फलं लभते नरः |

माहात्म्यं तस्य देवेशि ! वर्णितुं नैव शक्त्यते |

एषां मध्ये वसेद्ब्रह्मा एषां मूले जनार्दनः |

एषां मध्ये वसेद्रुद्रः सर्वे देवाः स्थितास्तले |

सर्वं ज्योतिर्मयं देवि ! विल्वपत्रञ्च पार्वति ! ||

पञ्चमपटले ||

विल्वपत्रं महेशानि ! ब्रह्मविष्णुशिवात्मकम् |

गुणत्रयात्मकं देवि ! त्रिपत्रं सर्वकामदम् ||

योगिनीतन्त्रे ||

विल्वपत्रस्य माहात्म्यं देवानामपि दुर्लभम् |

यो दद्याद्विल्वपत्रञ्च शिवायै शङ्कराय च |

सदाशिवसमो भूत्वा स गच्छेद्ब्रह्ममन्दिरम् |

शिवपूजायां विल्वपत्रदाने विशेषस्तु 
श्रीतत्त्वचिन्तामणिधृतत्रिविक्रमसंहितायाम् ||

अच्छिन्नमूलं तत् पत्रं यो दद्याच्छङ्करार्चने |

तस्य पूजा वृथा देवि ! मृतो नरकमाप्नुयात् || 

इति |

मातृकाभेदतन्त्रे द्वादशपटले ||

स्वर्णपुष्पसहस्रेण यत् फलं लभते नरः |

तस्माल्लक्षगुणं पुण्यं भग्नैकविल्वपत्रके |

भग्नैकविल्वपत्रस्य सहस्रैकेन भागतः |

मेरुतुल्यसुवर्णेन तत् फलं न हि लभ्यते |

एवञ्च लिङ्गार्चन तन्त्रे द्वादशपटलोक्तपूर्वलिखितकीटादि-
दोषवर्जितकोमलमधुरपत्रत्रययुतविल्वपत्रदानवचनं तत् 
फलातिशयार्थम् ||

इति विल्वपत्रमाहात्म्यम् ||

अथ रुद्राक्षमाहात्म्यम् ||

योगसारे द्वितीयपरिच्छेदे ||

श्रीमहादेव उवाच ||

इदानीं देवदेवेशि ! मालानां धारणं शुभम् |

प्. ६५५) रुद्राक्षस्य च माहात्म्यं वद मे परमेश्वरि ! |

श्रीदेव्युवाच ||

शिखायां हस्तयोः कण्ठे कर्णयोश्चापि यो नरः |

रुद्राक्षं धारयेद्भक्त्या शिवलोकमवाप्नुयात् |

नववक्त्रन्तु रुद्राक्षं धारयेद्वामबाहुना |

दक्षबाहौ तथा वत्स ! धारयेद्यतमानसः |

शिखायां दशनं धार्यं कण्ठे च पञ्चविंशतिम् ||

कर्णयोः पञ्चमं कृत्वा हृदि चाष्टोत्तरं शतम् |

नाभौ सप्त च रुद्राक्षं धारणान्मोक्षभाग्भवेत् |

रुद्राक्षधारणाद्देव ! नरो देवत्वमाप्नुयात् ||

शिखायां दशनं द्वात्रिंशत्परिमितम् ||

तथा ||

रुद्राक्षं धारयेन्नित्यं भद्राक्षञ्च सुरेश्वर ! |

रुद्राक्षस्य महाबाहो ! माहात्म्यं शृणु यत्नतः |

एकवक्त्रः शिवः साक्षाद्ब्रह्महत्यां व्यपोहति |

अबध्यं तं प्रतिस्रोतो वह्नेः स्तम्भं करोति च |

द्विवक्त्रो हरगौरी च गोबधाद्यघनाशकृत् |

त्रिवक्त्रोऽग्निर्जगन्नाथः पापराशिविनाशकृत् |

तूलराशिं यथा वह्निर्भस्मसात् कुरुते हर ! |

त्रिवक्त्रोऽपि च रुद्राक्षस्तथा दहति किल्विषम् |

चतुर्वक्त्रस्तु धाता स्यात् नरहत्यां व्यपोहति |

पञ्चवक्त्रस्तु कालाग्निरगम्यागमपापनुत् |

षड्वक्त्रो यो गुहः साक्षाद् गुरुहत्यां व्यपोहति |

सप्तवक्त्रो ह्यनन्तश्च स्वर्णस्तेयाघनुत् सदा |

विनायकोऽष्टवक्त्रः स्यात् सर्वानृतविनाशकृत् |

भैरवो नववक्त्रः स्यात् शिवसायुज्यदायकः |

दशवक्त्रः स्वयं विष्णुर्भूतप्रेतपिशाचहा |

एकादशमुखो रुद्रो नानायज्ञफलप्रदः |

द्वादशास्यो भवेदर्कः सर्वतीर्थफलप्रदः |

त्रयोदशमुखः कामः सर्वकामफलप्रदः |

चतुर्दशास्यः श्रीकण्ठो वंशोद्धारकरः स्मृतः |

यथोक्तं तेऽपि रुद्राक्षे तथेन्द्राक्षे प्रकीर्तितम् |

भद्राक्षेऽपि सुरश्रेष्ठ ! तद्गुणं परिकीर्तितम् |

एतेषां 
संस्कारस्त्वस्मद्गोष्ठीगरिष्ठकृष्णानन्दागमवागीशेन 
स्वकृततन्त्रसारे लिखितमतोऽत्र न प्रयोजनम् |

एकवक्त्रादिचतुर्दशवक्त्रपर्ययन्तानां प्रमाणं तेनापि 
लिखितम् |

किन्तु तत् पौराणिकं पद्मपुराणस्कन्दपुराणमिति कृत्वा लिखितं 
तेन रुद्राक्षस्य प्रमाणं तन्त्रशास्त्रे नास्तीत्येकदेशदर्शिनः 
सन्दिहन्ति अतः प्रमाणानि लिखितानीति ||

प्. ६५६) इति रुद्राक्षमाहात्म्यम् ||

अथ संविदाप्रकरणम् ||

समयाचारतन्त्रे प्रथमपटले ||

समया गोपनीयानां सदा गोप्या प्रकीर्त्तिता |

विधिना समयां देवि ! ये तु भुञ्जन्ति साधकाः |

ते नराः स्वर्गता नित्यं भोगं कृत्वा सदा भुवि |

समयां गोपयेद्देवि ! शिष्येभ्योऽपि च सुन्दरि ! |

विना च समयां देवि ! कथं कर्माणि साधयेत् |

विनापि समयां पूजा न कुत्रापि शुभोदया ||

आचारसारे संवित्कल्पे सप्तमपटले ||

योगिनां किं सदा सेव्यं कौलानां बलपुष्टिदम् |

मनश्चाञ्चल्यहरणं किं समाधिफलप्रदम् |

इत्यादिदेवीप्रश्नानन्तरं बलनामासुरादिन्द्रादीनां 
पराजयमुक्त्वा शक्रादीनां कैलासगमनानन्तरं 
स्तुतिकरणञ्च प्रस्तुत्य शिववाक्यम् ||

शृणु शक्र ! महाभाग ! सर्वमेतद्वदामि ते |

त्रैलोक्य विजया ख्याता नामानि प्रथमं शृणु ||

कथयामि तव स्नेहादतिगोप्यानि सर्वतः |

त्रैलोक्यविजया सिद्धा सिद्धिः सा सिद्धिमूलिका |

ज्ञानं संवित् संविदा च श्यामा भङ्गा रसायना |

योगदा योगिनी सेव्या योगमार्गप्रकाशिनी |

ब्रह्माणी ब्रह्मसम्भूता ब्रह्मानन्दप्रदायिनी |

वाग्देवतावशकरी विजयूर्विजयप्रदा |

समाधिवरदाऽज्ञाननाशिनीत्येकविंशतिः |

श्वेतरक्तकृष्णपीतपुष्पभेदाश्चतुर्विधाः |

श्वेतपुष्पा ब्राह्मणी सा क्षत्रिया रक्तपुष्पिका |

पीतपुष्पा तु वैश्या स्याच्छूद्रा तु रक्तपुष्पिका |

आहृत्य पत्राण्येतासां सबीजानि प्रयत्नतः |

भर्जितानि घृतेनैव चूर्णितानि शिलातले |

त्रिकटु त्रिफला शृङ्गी कुष्ठधन्याकसैन्धवम् |

शठी तालीशपत्रञ्च कटुकं नागकेशरम् |

यवानीद्वयमेथीञ्च जीरकद्वयमेव च |

एतानि समभागानि रौद्रशुष्कानि चूर्णयेत् |

प्. ६५७) स्वर्णादिपात्रे पुरतः स्थापयित्वा ततः क्रमात् |

चतुर्भिर्मनुभिस्तस्याः शोधनं समुपाचरेत् |

निवेश्य तत्र पानीयं यथाविधि विशोधयेत् |

ओं संविदेत्यादि |

ओं ब्रह्माण्यै नमः स्वाहा क्षत्रियां शोधयेत्ततः |

ओं सिद्धिमूलक्रिये ! देवीत्थादि |

ऐं क्षत्रियायै नमः स्वाहा वैश्यां विशोधयेत्ततः |

ओं अज्ञानेन्धनेत्यादि |

ह्रीं वैश्यायै नमः स्वाहा शूद्रां विशोधयेत्ततः |

ओं नमस्यामीत्यादि |

क्लीं शूद्रायैः नमः स्वाहा शूद्राविशोधने मनुः ||

महानिर्वाणतन्त्रे पञ्चमोल्लासे ||

बद्धवीरासेनो मन्त्री विजयां परिशोधयेत् ||

मुण्डमालातन्त्रे ||

अस्य श्रीवाग्वादिनोमन्त्रस्य ब्रह्मर्षिर्गायत्रीच्छन्दो वाग्वादिनी 
देवता ऐं बीजं क्लीं कीलकं सौः शक्तिर्वाग्वादिनीप्रीत्यर्थं 
मम सिद्धये जपे विनियोगः ||

अङ्गन्यासकरन्यासौ कृत्वा चैव यथाविधि |

ततो वै संविदाचूर्णं संस्तुत्य मन्त्रमुच्चरन् ||

तथा ||

गुरोर्मुखाल्लब्धमन्त्रं नित्यं जपति साधकः |

तेनैव विधिना मन्त्री समयामभिमन्त्रयेत् |

सप्तधामन्त्रितं कृत्वा गुरुं सर्वं विभावयेत् |

गुरुं शिवं तथा देवीं निवेद्य चैव भक्षयेत् ||

महानिर्वाणतन्त्रे ||

तारं मायां समुच्चार्य अमृते ! अमृतोद्भवे ! |

अमृतवर्षिणि ! ततोऽमृतमाकर्षयद्विधा |

सिद्धिं देहि ततो ब्रूयादमुकं मे ततः परम् |

वशमानय ठद्वन्द्वं संविदाशोधने मनुः |

मूलमन्त्रं सप्तवारं प्रजप्य विजयोपरि |

आवाहन्यादिमुद्राश्च धेनुयोनीः प्रदर्शयेत् |

गुरुं पद्मे सहस्रारे यथा सङ्केतमुद्रया |

त्रिधैव तर्पयेद्देवीं हृदि मूलं समुच्चरन् |

वाग्भवं वदयुग्मञ्च वाग्वादिनि ! पदं ततः |

मम जिह्वाग्रे स्थिरीभव सर्वसत्त्ववशङ्करि ! |

स्वाहान्तेनैव मनुना जुहुयात् कुण्डलीमुखे |

शक्रादिजयमुक्त्वा |

ऐं वद वद क्रीं वाग्वादिनि ! मम जिह्वाग्रे स्थिरीभव 
सर्वसत्त्ववशङ्करि ! स्वाहा |

सप्तधामन्त्रितं कृत्वा गुरुञ्चैव विभाव्य च |

प्. ६५८) संविदं भक्षयेद्देवि ! साधकः स्थिरमानसः |

अथवानेन मन्त्रेण कल्पयेत् परमेश्वरि ! |

ओं जय जय विजय विजय परं ब्रह्मस्वरूपिणि ! |

सर्वजनं मे वशमानय हुं फट् स्वाहा |

इत्यनेन च पीत्वा तु भक्षयित्वा कुलेश्वरि ! |

इष्टमन्त्रञ्च सञ्जप्य सप्तधा तत्त्वमुद्रया ||

आचारसारे तु विशेषो यथा ||

ओं अमृते ! अमृतोद्भवे ! अमृतवर्षिणि ! पदं ततः |

अमृतमाकर्षय द्वन्द्वं सिद्धिं देहि ततः परम् |

अमुक म ततो ब्रूयाद्वशमानय तत्परम् |

द्विठान्तोऽयं मनुः प्रोक्तश्चतुष्काणाञ्च मन्त्रणे ||

आनन्दभैरवानन्दभैरव्यै तत्र मन्त्रयेत् |

शिवसोममातृकान्तं कालभूवरुणालयम् |

वामकर्णसमायुक्तं वायुमर्द्धेन्दुसंयुतम् |

आनन्दभैरवायेति शिखामन्त्रं ततो वदेत् |

आनन्दभैरवस्यायमानन्दभैरवं शृणु |

पूर्ववद्वीजमालिख्य धेनुयोनिस्ततः परम् |

दिग्बन्धनं छोटिकाभिस्तालत्रयपुरःसरम् |

दिव्यदृष्ट्या ततः पार्ष्णिघातैर्विघ्नान् विघातयेत् |

सप्तधा तर्पयेद्ब्रह्मरन्ध्रे जपन्मनुं गुरुम् |

निजं पद्मे सहस्रारे तथा सङ्केतमुद्रया |

त्रिवारं तर्पयेद्भक्त्या सकृद्वापि निजेच्छया |

परमाख्यं गुरुं तत्र परापरगुरुं ततः |

तत्रैवानन्दभैरव्यै तर्पयेत्तु मनुं स्मरन् |

हृदये तर्पयेद्देवीं मूलेन तत्त्वमुद्रया |

संविदयात्रिः सकृद्वा तिलमुद्गप्रमाणया |

ऐं वद वद पदं ब्रूयाद्वाग्ववादिनि ! पदं ततः |

सप्त जिह्वाग्रे स्थिरोभव वदेत् सर्वपदं ततः |

सत्त्ववशङ्करि ! स्वाहा त्रिः प्रोच्य जुहुयान्मुखे |

मुखामृतेन दिव्येन स्वीकुर्यात् संविदां ततः ||

समयाचारतन्त्रे प्रथमपटले ||

अथातः सम्प्रवक्ष्यामि समयास्तोत्रमुत्तमम् |

यत् श्रुत्वा सिद्धिमूली सा भक्षिता फलदा भवेत् |

ओं संविदे ! ब्रह्मसम्भूते ! ब्रह्मपुत्रि ! सदानघे ! |

भैरवाणान्तु तृप्त्यर्थं पवित्रा भव सर्वदा |

नृणाञ्च जननी नाथा वेशालङ्कृतमण्डला |

भवसन्तापनिर्वापः सुधियां त्वं महानिधिः |

प्. ६५९) ओं सिद्धिमूलीक्रिये ! हीनबोधप्रबोधिनि ! |

राजप्रजावशङ्करि ! शत्रुकण्ठत्रिशूलिनि ! |

ओं अज्ञानेन्धनदीप्ताग्नेर्ज्वालाग्नेर्ज्ञानरूपिणि ! |

आनन्दस्याहुतिं मत्वा सम्यक् ज्ञानं प्रयच्छ मे ||

अथ आनन्दमयोध्यानम् ||

दण्डाधिरूढपरिपूरितमोक्षभोगामिन्दुप्रसन्नवदनां 
जयदानशीलाम् |

आराधयामि बहुशत्रुपराजयित्रीं विश्वेश्वरीं त्रिभुवने 
विजयेति देवीम् |

ध्यात्वैवं विजयामेतामानन्दाख्यां स्तवं पठेत् |

आनन्दनन्दनीं वन्दे सदानन्दपदद्वये ! |

आनन्दकदलीं वन्दे स्वच्छन्दबोधरूपिणीम् |

कलयति कवितां महतीं कुरुते स्वार्थदर्शनं पुंसाम् |

अपहरति दुरितनिलयं किं किं न करोति संविदुल्लासः ||

संविदासवयोर्मध्ये संविदेव गरीयसी |

भक्षिता भवनाशाय निर्गन्धा बोधरूपिणी |

सुसंवित् शूलिनी देवी विजया संविदाङ्कुरा |

वैष्णवी तुलसी तुङ्गा तेजोरश्मीरसेश्वरी |

विमर्षा श्वेतवद्वैद्या लक्ष्मीदेवी महोदरी |

समया मोहिनी चैव सिद्धमूली महोदरी |

मातुलानी सिद्धिरूपा सिद्धिधात्री सरस्वती |

वाग्वादिनो सदा नित्या आनन्दप्रददायिनी |

यानि चैतानि नामानि सेवयेत् सिद्धिमूलिकाम् |

समाप्नोति परां विद्यां भुक्तिं मुक्तिञ्च विन्दति |

पाण्डित्यञ्च कवित्वञ्च मन्त्रसिद्धिञ्च विन्दति ||

इति विजयास्तोत्रम् ||

अथ द्रव्यविशेषेण विजयाभक्षणफलम् ||

आचारसारे ||

दुग्धाम्बुघृतमाध्वीकसैन्धवैर्लवणेन वा |

सितया तु गुडेनापि पक्वेन कदलेन वा |

यद्यद्वा मधुरं द्रव्यं पक्वाम्रपनसादिकम् |

तेन सर्वेण विजया स्वीकार्या सर्वसाधकैः |

दुग्धयोगेन विजया केवलानन्दवर्द्धिनी |

महातेजस्करी चक्षुर्दोषादिविनिवारिणी |

सा पुनर्जलयोगेन सर्वाजीर्णविनाशिनी |

घृतेन मेधामाधत्ते वाग्देवोवशकारिणी |

प्. ६६०) पतितामुत्तमां धत्ते धिषणाञ्चातिनिर्म्मलाम् |

कायदोषानशेषांश्च मधुना सह नाशयेत् |

सैन्धवेन महावह्निं प्रदद्याल्लवणेन च |

सितयाथ गुडेनापि शूलाम्लपित्तनाशिनी |

अतिसारोपशमनी श्वासकासप्रमर्दिनी |

आमवातसमुद्भूतग्रहणोविनिवारिणी |

सर्वैर्वा मधुसंयुक्ता सर्वामयविनाशिनी |

बलपुष्टिप्रदा चैव मधुरस्वरदायिनी |

ज्ञानविज्ञानदाक्षिण्यशीलमार्गप्रकाशिनी |

बहुना किमिहोक्तेन केवला चित्स्वरूपिणी ||

तथा |

संविदासवयोर्मध्ये संविदेव गरीयसी |

संवित्प्रयोगस्तेनेह कर्त्तव्यः साधकोत्तमैः |

अथ संविदाभक्षणकालः ||

एककालं द्विकालं वा त्रिकालं पञ्चकालकम् |

तोलकं वा तदर्द्धं वा तोलकद्वयमेव वा |

तन्न्यूनाधिकमात्रा वा यथा भवति नित्यशः |

न्यूनाधिकायां मात्रायां फलं तत्तत् प्रजायते |

तस्मात् प्रमाणविदुषा कर्त्तव्या सिद्धिमिच्छता ||

समयाचारतन्त्रे ||

ब्राह्म्ये मुहूर्ते उत्थाय भक्तितः पापनाशिनी |

तथा सूर्योदये जाते मध्याह्ने भक्षिता तथा |

तथापराह्णसमये विधिवत् सर्वसाधिनी |

अर्द्धरात्रे विशेषेण वाञ्छितार्थफलप्रदा |

विनापि समयां देवि ! जपपूजादिकं कथम् |

न च सिद्धिमवाप्नोति अभिचाराय कल्पते |

अपमृत्युहरां नॄणां रोगशोकविनाशिनीम् |

दुष्टशत्रुप्रशमनीं सर्वलोकानुरञ्जिनीम् |

सिद्धयो ह्यणिमाद्याश्च हस्ते तस्य व्यवस्थिताः |

कायिकं वाचिकञ्चापि मानसं यच्च दुष्कृतम् |

एतत् सर्वं क्षयं याति ब्रह्महत्यादिकं तथा |

स शिवः स च संयोगी स संयुक्तो यती तथा |

स एव मर्त्यः स्वर्गस्थः समया येन पालिता |

समया भक्षिता येन समया येन धारिता |

समया पालिता येन रहितः स च पातकैः |

भक्षयित्वा च समयां यं यं मन्त्रं जपेन्नरः |

स सम्यक् फलमाप्नोति सत्यं सत्यं वरानने ! |

विना च समयां देवि ! मन्त्रं जपति नित्यशः |

प्. ६६१) अल्पायुः स भवेत् सद्यो देवतां कोपयेद् ध्रुवम् ||

कुब्जिकातन्त्रे सप्तमपटले ||

समयाञ्च विना देवि ! न सिद्धः स्यात् कदाचन |

तस्माच्चैव प्रयत्नेन गृह्णीयान्नात्र संशयः ||

अथ विजयाधूमपानं योगसारे प्रथमपरिच्छेदे ||

अथ वान्यप्रकारेण क्षुन्निवृत्तिर्विधीयते |

प्रत्यहं विजयाधूमं ब्रह्मरन्ध्रेण मन्त्रवित् |

पानं करोति योगेशः क्षुन्नाशो जायते ध्रुवम् |

ब्रह्ममन्त्रमहं वक्ष्ये येन क्षुन्नाशनं भवेत् |

संवर्त्तयुक् चन्द्रवह्निभौतिकौ बिन्दुसंयुतौ |

एवं वीजत्रयं देव ! समुच्चार्य कुलेश्वर ! |

अन्यूनपनुनानेन विजयाधूमशोधनम् |

शोधयित्वा पिबेद्धूमं न दोषो विद्यते हर ! |

मन्त्रस्तु क्ष्रौं क्ष्रौं क्ष्रौं ||

योगसारे ||

अथवान्यप्रकारेण क्षुन्नवृत्तिर्विधीयते |

हविष्याशी भवेदादौ पश्चाज्जपति मातृकाम् |

पश्चाद्घृतं प्रभोक्तव्यं मनुनानेन शङ्कर ! |

हसौर्बीजेन मनुना भक्षयेत् साधकोत्तमः ||

इति विजयाधूमपानम् ||

इति विजयाप्रकरणम् ||

इति श्रीप्राणतोषिण्यां पञ्चमे भक्तिकाण्डे 
शिवप्रकरणकथनरूपस्तृतीयः परिच्छेदः |


###########   END OF FILE  #######